De Europese Centrale Bank heeft voor het eerst sinds 2011 de rente verhoogd. De belangrijkste rentetarieven bij de centrale bank gaan met een half procentpunt omhoog. Met deze stap, die groter is dan economen hadden verwacht, willen de beleidsmakers in Frankfurt de hoge inflatie in de eurozone tegengaan.

Sinds de Russische inval in Oekraïne zijn met name de energieprijzen flink opgelopen. Daardoor moest de centrale bank nu eigenlijk wel ingrijpen. Bij het rentebesluit stelt de ECB het gezien de huidige inflatierisico’s “passend” te vinden om nu een grotere eerste stap te zetten dan eerder aangegeven.

Later dit jaar gaat de rente mogelijk nog verder omhoog, maar over de omvang van toekomstige rentestappen laat de ECB zich in het rentebesluit van donderdag nog niet uit. Dat wordt bij volgende rentevergaderingen telkens opnieuw bekeken.

Wanneer de ECB de rente opvoert, verhogen banken over het algemeen ook bijvoorbeeld hun hypotheekrentes. Veel banken hebben dit afgelopen maanden al gedaan, omdat ze zagen aankomen dat de centrale bank met deze stap zou komen. Nu wordt lenen dus duurder en dat zorgt er naar verwachting voor dat mensen en bedrijven wat minder geld uitgeven, waardoor de vraag in de economie afneemt en de prijzen op den duur minder hard zullen stijgen.

Agressieve rentestappen, zoals nu aangekondigd, kunnen wel voor onrust zorgen op de obligatiemarkten. Om dat te voorkomen heeft de ECB tevens een nieuw crisisinstrument aan zijn gereedschapskist toegevoegd. Daarmee kan de centrale bank als dat nodig is met gerichte aankopen van obligaties de markt tot bedaren brengen. Er werd al gevreesd dat landen als Italië anders zomaar in de financiële problemen konden komen.

De rente was door de centrale bank in de loop der jaren teruggebracht tot een historisch laag niveau. Dat deed de ECB om de economie van de eurozone aan te jagen. De zogeheten depositorente lag zelfs al een hele tijd 0,5 procent onder nul. Dit rentetarief gaat nu dus naar 0 procent. Dat betekent dat banken niet meer hoeven te betalen voor geld dat ze tijdelijk bij de ECB stallen.

De laatste keer dat de rente in de eurozone werd verhoogd was toen de Fransman Jean-Claude Trichet nog de hoogste baas was bij de ECB. Zijn opvolger Mario Draghi voerde sinds eind 2011 alleen maar renteverlagingen door.

Lagarde: inflatie blijft voorlopig nog ongewenst hoog

Prijzen in de eurozone blijven voorlopig nog "ongewenst" hard stijgen. Dat zei president Christine Lagarde van de Europese Centrale Bank (ECB) in haar toelichting op het verrassende besluit om de rente met een half procentpunt te verhogen.

De ECB liet bij het voorlaatste rentebesluit in juni nog weten de rente waarschijnlijk met een kwart procentpunt te verhogen. Maar in de tussentijd verslechterden de vooruitzichten voor wat betreft de inflatie, die de centrale bank voor eurolanden juist in toom moet houden door rentes te verhogen.

"Prijsdruk verspreidt zich naar meer en meer sectoren", zei Lagarde. "We verwachten dat de inflatie nog een poos ongewenst hoog blijft." Gas- en voedselprijzen zijn nog altijd de grootste veroorzakers van de inflatie, maar ook de zwakkere euro draagt daar nu aan bij. Die maakt het duurder om goederen te kopen die internationaal in dollars worden afgerekend.

Lagarde voegde eraan toe dat het nog lang niet zeker is dat de ECB bij zijn volgende besluit in september de rente met slechts een half procentpunt verhoogt. Dit hangt nu allemaal af van de actuele data die de beleidsmakers dan binnenkrijgen.

Naast de verslechterde inflatievooruitzichten durfde de ECB de rente ook forser dan verwacht te verhogen door een nieuw crisisinstrument dat de centrale bank in het leven heeft geroepen. Dat middel, TPI genoemd, moet via gerichte obligatieaankopen voorkomen dat er "ongewenste" marktschommelingen ontstaan in zwakkere eurolanden zoals Italië, waar de rentes op staatsschulden veel harder zouden kunnen oplopen dan in sterkere landen. Dat zou, naast het riskeren van een eurocrisis, het doel van prijsstabiliteit in heel de eurozone dwarszitten.

Lagarde onthulde dat landen in aanmerking komen voor zulke aankopen als ze voldoende doen om hun begroting op orde te hebben, waarbij de centrale bank zich baseert op analyses van bijvoorbeeld de Europese Commissie en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Tegelijkertijd kan alleen de ECB besluiten of het middel wordt ingezet. "We gebruiken het liever niet", zei Lagarde. Maar ze zei ook dat "als we willen, we er groots mee uitpakken".

Beleggers op de valutamarkten leken niet onder de indruk van de toelichting. De euro gaf zijn eerdere winst ten opzichte van de dollar alweer prijs. De waarde van staatsobligaties van Italië, dat een hoge staatsschuld heeft en midden in een politieke crisis zit, daalde hard.

LEES OOK: Twijfels over aantal rentestappen door ECB nemen toe bij handelaren op financiële markten