Er moet een circulariteitsbijdrage komen op consumentenproducten zoals smartphones, tv’s, koelkasten en koptelefoons. Door die bijvoorbeeld 1 euro duurder te maken, kan Nederland een fonds creëren om de circulaire economie van de grond te krijgen. Hierbij worden producten na gebruik volledig gerecycled, waarbij alle grondstoffen opnieuw worden ingezet.

Dat stelt brancheorganisatie voor elektronica-importeurs FIAR. “De grondstoffen die we importeren, zijn steeds lastiger verkrijgbaar en duurder”, zegt voorzitter Frank Rozenberg tegen Business Insider Nederland. “We moeten toe naar een circulaire economie, maar weg erheen blijkt lastig te zijn. Er zijn prachtige systemen voor bijvoorbeeld plasticrecycling en -verwerking, maar op het moment dat je het gesorteerde product niet kwijt kunt omdat het te duur is, is zoiets vergeefse moeite.”

Of neem de verwerking van elektronisch afval, stelt Rozenberg. “Dat wordt keurig ingezameld en gesorteerd. De verwerkers kunnen er echter alleen enkele van de metalen uithalen, omdat het anders niet kostenefficiënt is.”

Radio’s en vriezers krijgen een circulariteitsbijdrage

Om die “onrendabele top” te kunnen bekostigen wil FIAR toe naar een circulariteitsbijdrage. Die bijdrage moet wat FIAR betreft in een fonds belanden, waarmee de industrie zijn circulaire uitdagingen financieel kan stroomlijnen.

Deze bijdrage hoeft van Rozenberg heus niet over alle producten geheven te worden. Enkel op consumentenproducten die een langere tijd meegaan, zoals radio's en vriezers.

Hoe hoog het fonds en de bijdrage per product precies moet worden, wil FIAR in het midden laten. Hij gooit het als idee op een symbolisch bedrag van 1 euro voor duurdere producten. "Dat is nog een kwestie van verder uitwerken", zegt Rozenberg. "Wij willen nu vooral een steen in de vijver gooien."

Nederland wil als land in 2050 compleet circulair opereren, zo sprak de overheid in 2016 af. Als tussendoel moeten in 2030 de helft van de materialen in ons land hergebruikt worden. Uit onderzoeken van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt keer op keer dat deze doelen nog ver buiten bereik liggen.

Brancheclub elektronica-importeurs is tegen hogere belastingen

In plaats van een circulariteitsbijdrage bovenop een productprijs kun je ook gewoon de belastingen verhogen. Zo pleitte een groep van ruim dertig bedrijven begin vorig jaar voor een hogere belasting op grondstoffen.

Van het verhogen van de belasting op consumentenproducten, is Rozenberg dan weer geen voorstander. "Als het een belasting wordt, wordt het niet zichtbaar voor de consument als die iets koopt. Bij een zichtbare circulariteitsbijdrage zie je dat wél op het bonnetje. Voor de consument wordt zo helder dat wat hij of zij koopt, een milieueffect heeft."

"Ook vinden we dat producenten, retail en overheid dit geld gezamenlijk moeten beheren", zegt Rozenberg. "Als je een belasting heft als overheid, verdwijnt het geld in een grote pot. Je weet niet wat ermee gebeurt. De overheid moet ook rekening houden met zaken als de oorlog in Oekraïne, verbreding van wegen en de versterking van dijken. Wij zijn bang dat men voor dat soort zaken geld uit deze pot gaat halen, zoals we eerder zagen bij het Groeifonds."

Plan borduurt voort op geschrapte verwijderingsbijdrage voor oude apparaten

Rozenberg liet zich voor zijn voorstel inspireren door de verwijderingsbijdrage, die van 1999 tot en met 2013 in Nederland gold. Met deze bijdrage kon het bedrijfsleven de inzameling, sortering en verwerking van oude, ingeleverde apparaten financieren. Inmiddels is deze als recyclingsbijdrage bij de prijs van producten inbegrepen, zodat organisatie Wecycle er oude elektronica mee kan inzamelen.

Betaalt de consument door zo'n circulariteitsbijdrage niet de prijs voor verduurzaming, terwijl bedrijven dat zouden moeten doen? Nee, vindt Rozenberg. "Bedrijven betalen al. Het gaat er bij een circulariteitsbijdrage niet om de standaard reguliere verwerking, maar om de circulaire kop. Dáár stokt het een beetje."

De verwijderingsbijdrage bleek indertijd niet gevrijwaard van misbruik. Drie op de tien winkeliers bleken oude apparaten tegen de regels te verkopen aan afnemers in ontwikkelingslanden, bleek in 2006 uit onderzoek. Rozenberg erkent desgevraagd dat misbruik bij een circulariteitsbijdrage ook kan ontstaan. "Noem me echter één systeem dat níet fraudegevoelig is." Lacht: "Schrijf daar een boek over en word steenrijk. Ieder systeem heeft fraude in zich, het draait erom dat je handhaaft."

FIAR zal het voorstel voor de circulariteitsbijdrage de komende tijd aandragen bij recyclingsorganisatie Stichting Open, waarbij FIAR in het bestuur zit. "We zullen proberen dit voorstel op tafel te leggen en willen zien hoe er binnen het bestuur op wordt gereageerd. In hun adviesraad zit een groot aantal partijen."

Overeenstemming over dit voorstel krijgen bij zowel de overheid, retail, producenten als importeurs, ziet Rozenberg als de grootste uitdaging. "Dus niet alleen mijn branche, maar ook andere relevante branches. Als de wil er is om deze stap te zetten, ben ik overtuigd dat je over alle mogelijke barricades heen kunt stappen."

Den Haag overtuigen lijkt grootste hobbel

Den Haag lijkt voorlopig de grootste barricade te zijn voor duurzaamheidsvoorstellen als deze. Met de klimaatsceptische PVV als grootste partij die mogelijk een nieuw kabinet zal leiden, is het nog maar de vraag of Den Haag nieuwe groene wetgeving erdoor zal willen krijgen.

Zo wist Nederland als voorproefje afgelopen maand al de Europese Natuurherstelwet een halt toe te roepen. Bovendien maakt een circulariteitsbijdrage producten duurder, terwijl juist 'bestaanszekerheid' een belangrijk thema in de Tweede Kamer is geworden.

Rozenberg stelt desgevraagd nog geen afspraak te hebben gepland in Den Haag. Wel erkent hij dat een eventuele PVV-regering overtuigen geen sinecure zal worden. Maar, zegt hij: "Als je dit niet doet en wacht, loop je op een gegeven moment vast in je grondstoffenpolitiek. Ruwe materialen halen we nu allemaal uit het buitenland. Die zijn een keer op. Als er minder materialen beschikbaar zijn, zal de prijs stijgen en daarmee die van producten. Het laatste grammetje platina wordt heel duur."

Door materialen via een circulair opgetuigd systeem opnieuw te gebruiken, voorkom je een toekomstige stijging van productprijzen, stelt Rozenberg. "Door materialen uit afgedankte producten terug te winnen, voorkomen we daarbij dat we afhankelijk worden van landen als China. Bovendien, zo bleek vorige week: als we in Nederland met elkaar doorgaan zoals we nu leven, hebben we vier aardbollen nodig om onze levenswijze te bekostigen."

LEES OOK: Nederlandse bedrijven kunnen klimaatdoelen voor reductie CO2-uitstoot in 2030 halen, aldus ABN Amro (maar makkelijk is dat allerminst)