- President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank vindt dat looneisen van 10% of hoger te ver gaan.
- Vakbonden zijn echter geenszins van plan te stoppen met stakingsacties om fors hogere lonen te bedingen.
- Recente cao-afspraken na stakingsacties leveren in de meeste gevallen inderdaad extra salarisstijgingen op, blijkt uit een analyse van Business Insider.
- LEES OOK: ‘Albert Heijn loopt ruim €35 miljoen omzet mis door stakingen
ANALYSE – Treinen die niet rijden, vuilnis dat niet wordt opgehaald, lege schappen bij de Albert Heijn. Stakingen beheersen niet alleen het nieuws, maar door het uitvallen van voorzieningen ook steeds meer het leven van Nederlandse burgers.
Vakbonden lijken momentum te hebben: afgelopen jaar vonden de meeste stakingen in ons land plaats sinds 1988. 33 maal legden medewerkers het werk neer om te strijden voor betere arbeidsvoorwaarden, waarbij de hogere looneisen als gevolg van de hoge inflatie een belangrijk rol spelen.
Het gros van de stakingen draait om een gewenste verhoging van het cao-loon. De stijging van cao-lonen bleef afgelopen jaar achter bij de gemiddelde stijging van prijzen van goederen en diensten.
Dientengevolge is de zogeheten reële loonontwikkeling – de loonstijging van cao’s gecorrigeerd voor de inflatie – al sinds eind 2021 negatief. In het derde kwartaal van 2022 was de reële loonontwikkeling zelfs bijna 8 procent negatief, omdat de consumentenprijzen in dat kwartaal gemiddeld met 12 procent stegen, terwijl cao-lonen slechts met 4 procent omhoog gingen.
De inflatie koelt inmiddels wel wat af, terwijl loonstijgingen forser worden. In het eerste kwartaal van dit jaar was volgens de gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) per saldo nog wel wel sprake een reële loonontwikkeling van minus 1,5 procent.
DNB-president Klaas Knot zei eind vorig jaar nog dat lonen met 5 tot 7 procent omhoog zouden kunnen om koopkrachtverliezen voor werknemers te compenseren. Maar afgelopen week raadde Knot vakbonden aan het niet al te gek te maken met de looneisen. Knot vreest dat looneisen van 10 procent of meer leiden tot een zogenoemde loon-prijsspiraal. Ofwel: hoge inflatie jaagt de lonen op en loonstijgingen voeden de inflatie weer.
Vakbonden daarentegen wijzen erop dat de reële lonen van werknemers al geruime tijd onder druk staan, terwijl diverse bedrijven recordwinsten boeken. Uit onderzoek van vakbond FNV onder 49 grote werkgevers bleek dat zij vorig jaar 12,5 miljard euro meer winst boekten dan in 2019, het laatste jaar voor de coronacrisis.
Vakbonden matigen hun acties daarom allerminst. Sterker nog, voorzitter van vakbond CNV Piet Fortuin liet vorige week weten alleen maar hardere acties in het vooruitzicht te hebben. Wellicht doelt hij daarbij op een gewenste verhoging van het aantal deelnemers aan stakingen, dat vorig jaar met zo'n 39 duizend werknemers juist relatief laag was ten opzichte van eerdere jaren.
Fortuin windt in ieder geval geen doekjes om zijn beweegredenen: "Veel werkenden dreigen te verdrinken in de hoge inflatie." De CNV-voorman heeft dan ook geen enkel probleem met looneisen van 10 procent.
Maar wat leveren al die stakingen concreet op qua verbeteringen van het cao-loon? "Staken loont", zei CNV-voorman Fortuin eind april tegen RTL Nieuws, "gezien de hogere salarissen die we er voor veel werknemers uitslepen".
Dat staken "loont", wordt alleen al bevestigd door de vele gevallen waarin vakbonden hogere cao-lonen uit onderhandelingen weten te slepen. Maar hoe verhouden die loonstijgingen zich ten opzichte van de algehele stijgingen van cao-lonen en die van specifieke branches in deze periode?
Heel aardig, blijkt uit een analyse van recente stakingsacties en -dreigingen bij vijf grotere bedrijven. We richten ons voor het gemak op de behaalde loonresultaten, secundaire arbeidsvoorwaarden laten we even voor wat het is.
Albert Heijn: 10% erbij
Vakbonden begonnen eind april een staking bij supermarktketen Albert Heijn, omdat de werkgever de lonen in de ogen van de bonden niet fors genoeg wilde verhogen. De supermarktketen zette in op een directe loonstijging van 6 procent en 2 procent daarbovenop vanaf 2024.
Onvoldoende, vonden de bonden die de cao-lonen met wel 14,3 procent omhoog wilden. Afgelopen week kwamen ze tot een overeenstemming: werknemers van de supermarkt krijgen er 10 procent loon bij en bestaande secundaire arbeidsvoorwaarden blijven intact, als zij instemmen met het akkoord.
Dat is fors hoger dan de gemiddelde stijging van 6,4 procent voor cao-lonen in de overkoepelende detailhandelssector in de eerste vijf maanden van dit jaar, volgens de cao-kijker van werkgeversvereniging AWVN. Ook is het meer dan de - tot dusver - gemiddelde stijging van 7,3 procent van alle cao-lonen in mei.
NS: 9,25% erbij
NS-medewerkers stonden jarenlang niet bekend als grote stakers. Een gierende inflatie breekt blijkbaar wetten, want afgelopen augustus legden zij het werk neer nadat de NS en de bonden geen overeenstemming bereikten over een nieuw cao.
De NS klaagde indertijd dat de bonden door al hun eisen voorsorteerden op een loonstijging van wel 20 procent. Zo bont is het uiteindelijk niet geworden; vakbonden wisten er in september 2022 een loonstijging van 9,25 procent uit te slepen, die in stappen wordt ingevoerd. Leden van FNV stemden een maand later in met het voorstel.
De graduele stijging van 9,25 procent van de NS-lonen is fors hoger dan de gemiddelde stijging van 3,4 procent van cao-lonen in het derde kwartaal van 2022. Ook is het hoger dan de gemiddelde cao-stijging van 3,5 procent in het vervoer die de cao-kijker van de AWVN noteerde over heel 2022.
Etos: 5% erbij
Stakingen bij drogisterijketen Etos waren een bescheidener succes. Na een reeks stakingen in december 2022 en januari dit jaar kwam de dochter van supermarktconcern Ahold Delhaize in februari tot een overeenkomst met vakbonden.
Etos-werknemers kregen er 5 procent loon bij, in een tijdelijk cao die tot eind juni geldt. Daarna volgt een nieuwe cao. De FNV had echter ingezet op een loonsverhoging van minimaal 10 procent. De vakbond kondigde dan ook vervolgacties aan, met als doel in mei nog eens 5 procent loon erbij te krijgen voor Etos-personeel. Deze looneis lijkt tot dusver niet ingewilligd te zijn.
De stijging van de lonen bij Etos is lager dan de gemiddelde stijging van contractlonen in de detailhandel dit jaar, die volgens de cao-kijker vooralsnog 6,4 procent bedraagt op twaalfmaandsbasis.
Ook zit de Etos-deal onder de gemiddelde stijging van het contractloon in februari dit jaar, die volgens de cao-kijker 6,5 procent bedroeg. Stakingsdreigingen bij onder meer Kruidvat en Trekpleister, die parallel liepen aan de Etos-acties, lijken wel loonsverhogingen te hebben opgeleverd.
Philips: 10% erbij
Dreigen met stakingen kan effectief zijn. Vakbonden wilden een flinke loonsverhoging voor Philips-medewerkers in Nederland, anders zouden werknemers begin deze maand het werk neerleggen.
Dat bleek niet nodig, omdat Philips nog eens met de bonden om tafel wilde. Dit resulteerde in een graduele loonsverhoging van 10 procent voor Philips-personeel en een verhoging van 7 procent voor personeel in de hogere salarisschalen.
Deze loonsverhoging is hoger dan het voorlopige gemiddelde aan salarisstijgingen van de maand mei (7,3 procent), dat de cao-kijker van de AWVN noteert. Ook overstijgt het alle gemiddelde sectorloonstijgingen.
KLM: 4% erbij
Staken bij een vliegmaatschappij, dat zet zoden aan de dijk. Het resulteert direct in chaos op Schiphol, uitgestelde vluchten en boze klanten, moeten actievoerders van KLM gedacht hebben. Zij kregen gelijk: het werd in het voorjaar van 2022 één groot mierennest aan reizigers op Schiphol, dat ook nog eens werd geteisterd door een fors personeelstekort.
Na een stakingsactie door grondpersoneel op een van de drukste dagen in april 2022 door medewerkers, kondigden bonden meermaals nieuwe stakingen aan. KLM gaf toe en besloot eind mei om twee uitgestelde loonsverhogingen van 2,5 procent met terugwerkende kracht in te voeren. Voor bonden was dit niet genoeg en in juli 2022 kwamen ze met KLM een extra graduele loonsverhoging van 4 procent overeen.
Dit is hoger dan de gemiddelde stijging van cao-lonen van 3,4 procent tijdens het derde kwartaal van 2022. Ook is het iets hoger dan de gemiddelde cao-loonstijging van 3,5 procent binnen de vervoersbranche in 2022, die de cao-kijker noteerde.
In combinatie met de eerder genoemde 5 procent aan loonstijgingen mogen de inspanningen van de bonden bij KLM hiermee een succes worden genoemd.
Inderdaad: 'staken loont'
Enkele uitzonderingen daargelaten, lijkt de bewering van vakbondsman Fortuin dat "staken loont" hout te snijden. Dat belooft wat voor stakingsacties bij FrieslandCampina en VDL Nedcar, dat afgelopen week onderhandelingen aanging met de bonden over betere arbeidsomstandigheden na stakingsacties.
De gangbare inzet voor loonsverhogingen lijkt gaandeweg op te schuiven richting de 10 procent. Zo biedt FrieslandCampina medewerkers al een loonsverhoging aan van 8 procent, terwijl bonden 10 tot 14 procent eisen. "Extreem", noemde een woordvoerder van moederorganisatie Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) de nieuwe looneis tegen BNR Nieuwsradio.
Dit soort geluiden mogen een luisterend oor vinden bij DNB-baas Knot, de rest van de samenleving lijkt er voorlopig weinig gevoelig voor. Vakbonden al helemaal niet. FNV kondigde eind maart trots aan dat er in het eerste kwartaal van 2023 al 23 stakingsacties hadden plaatsgevonden, bijna net zoveel als het jaargemiddelde van de afgelopen tien jaar.
Vakbonden hebben, zoals gezegd, het momentum mee. Naast hogere lonen voor leden zijn de acties voor de bonden zélf ook niet onverdienstelijk. Sinds de jaren '90 slonk het ledenbestand van vakbonden, maar sinds vorig jaar zit het aantal vakbondsleden plots in de lift. Oftewel: "Staken loont", ook voor vakbonden zelf.
