- Rusland heeft te maken gekregen met nieuwe economische sancties van de Europese Unie en de Verenigde Staten, maar heeft zelf ook een belangrijk drukmiddel in handen.
- De EU is voor 40 procent van de gasimport afhankelijk Rusland en een mogelijke vermindering of stopzetting kan gevolgen hebben voor de krapte op de energiemarkt.
- ABN AMRO heeft drie mogelijke scenario’s opgesteld waarin de gevolgen voor de Europese gasprijzen uiteen worden gezet.
- Lees ook: VS en EU kondigen sancties af tegen Rusland na erkenning Oekraïense regio’s
Met de daadwerkelijke inval in Oekraïne heeft de Russische president Vladimir Poetin zich een hoop sancties op de hals gehaald van de Verenigde Staten, de Europese Unie en het VK.
Zowel de EU als de Verenigde Staten hebben donderdagavond nieuwe sanctiemaatregelen aangekondigd, maar die laten de cruciale Russische gas- en oliesector grotendeels buiten schot. Westerse landen zijn nog altijd beducht voor maatregelen die ook hun eigen economieën kunnen raken, via bijvoorbeeld hogere prijzen voor olie en gas.
De oplopende spanningen tussen Rusland en Europa kunnen uiteindelijk wel gevolgen hebben voor de Europese energiemarkt, omdat deze afhankelijk is van Russisch gas. Bijna 40 procent van de gasimport van de EU komt uit Rusland en de twee partijen onderhandelen al langer over een verhoging van de hoeveelheid gas die Rusland levert aan de EU door de krapte op de markt en hoge gasprijzen.
Poetin heeft diverse keren gezegd gas niet als een wapen te zullen gebruiken om invloed uit te oefenen in Europa. Toch is de vrees dat Rusland dit kan veranderen als gevolg van de Europese sancties. De situatie is donderdag en vrijdag extra precair geworden door de bredere Russische inval in Oekraïne.
Experts verwachten dat er op de korte termijn niet veel zal gaan veranderen op de Europese gasmarkt, maar denken ook dat Rusland niet snel geneigd zal zijn verzoeken in te willigen om extra gas te leveren aan Europa, wat betekent dat de gasmarkt krap blijft.
Drie mogelijke scenario's voor Europese gasmarkt
Volgens energie-expert Hans van Cleef van ABN AMRO is de escalatie tussen Rusland en de EU niet gunstig, omdat er al een krapte is op de energiemarkten in Europa. Die krapte is niet te wijten aan Rusland, maar aan een combinatie van factoren:
- een relatief strenge winter in 2020-2021 die tot lage voorraden heeft geleid;
- een late start van de voorraadopbouw als gevolg van een koud voorjaar en dus een hoger gasverbruik;
- lage windopbrengsten, met als gevolg een groter gebruik van gas- en kolengestookte elektriciteitscentrales voor de opwekking van elektriciteit, waardoor de opbouw van gasvoorraden werd getemperd;
- een lagere lokale gasproductie;
- minder langlopende aardgascontracten, waardoor de afhankelijkheid van de spotmarkthandel toeneemt;
- Rusland dat niet aan de extra vraag naar gas voldoet zoals het normaal zou doen, waardoor de Europese markt met tekorten blijft zitten
Om de risico's van een verdere escalatie tussen Rusland en de Europese Unie voor de energiemarkt te bepalen, heeft ABN AMRO drie verschillende scenario's opgesteld.
De meest negatieve scenario gaat uit van een stopzetting van de Russische uitvoer van energieproducten zoals aardgas, vloeibaar aardgas en/of olie en de meest positieve van een de-escalatie die leidt tot een normalisering van de markten.
Scenario 1 - De status-quo
Het status-quo scenario is volgens ABN AMRO het meest waarschijnlijke van de drie. De bank schat dat er zo'n 75 procent kans is dat Rusland zal blijven voldoen aan zijn verplichtingen in de bestaande gascontracten, zoals het land ook in het verleden altijd heeft gedaan.
Zelfs in een situatie waarin de spanningen afnemen of blijven bestaan en er over en weer sancties worden opgelegd. Niettemin blijven de aardgasprijzen in dit scenario langere tijd hoog omdat de markten krap blijven, ten minste tot het voorjaar van 2023.
Scenario 2 - De spanningen lopen op en Rusland stopt de export van gas naar Europa
Nu Duitsland de goedkeuring van de gaspijpleiding NordStream 2 heeft stopgezet, zou Rusland als vergelding weleens alle gasexport naar Europa kunnen stilleggen. De bank acht dit scenario zeer onwaarschijnlijk, ze schatten de kans op 5 tot 10 procent, aangezien het voor het eerst zou zijn en de belangen van geen van de hoofdrolspelers zou ondersteunen.
Als dit gebeurt komt Europa wel echt in de problemen, aangezien er op korte termijn geen alternatieven zijn om de Russische gasexport naar Europa volledig te vervangen. De energievoorziening zal dan dus moeten worden gerantsoeneerd, met name voor de industrie. Bovendien zouden de aardgasprijzen aanzienlijk stijgen en nieuwe recordhoogten bereiken.
Scenario 3 - Een nog grotere escalatie met gevolgen voor de oliemarkt
Het derde scenario heeft nog grotere gevolgen en is daardoor nog minder waarschijnlijk. Naast een stopzetting van de Russische gasexport naar Europa, zou Rusland ook kunnen besluiten de olie-export naar Europa stop te zetten.
Ruwweg 50 procent van de Russische olie-export gaat naar Europa, met als drie grootste importeurs Duitsland, Nederland en Polen. De gevolgen hiervan zullen minder groot zijn dan voor aardgas, omdat Europa makkelijk ruwe aardolie uit andere delen van de wereld zou kunnen invoeren.
Een dergelijke verschuiving op de oliemarkten zal wel tot hogere olieprijzen leiden, die de rest van het jaar zullen aanhouden.
Tweede kamer wil af van Russisch gas
De Tweede Kamer heeft woensdag een motie aangenomen waarin het kabinet wordt opgeroepen een plan op te stellen "om de komende jaren de afhankelijkheid van Rusland op energiegebied af te bouwen".
Verder vraagt de Kamer om een onderzoek dat duidelijk moet maken hoe afhankelijk Nederland voor zijn energie is van "onvrije landen". De regering moet daar jaarlijks over gaan rapporteren. Gasimport vanuit Rusland is een van de onderdelen van de rapportage die de Kamer graag wil zien.
Zowel de coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie als de oppositiepartijen GroenLinks, PvdA, JA21, SGP en Partij voor de Dieren steunen de motie. Die begint met de vaststelling dat de gasprijzen "torenhoog zijn" en dat "Nederland en Europa te afhankelijk zijn van Rusland". Minister van Klimaat en Energie, Rob Jetten, maakte duidelijk dat ook hij het belangrijk vindt om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen uit landen als Rusland.
De Kamer toonde zich tijdens het debat bezorgd over kwetsbare huishoudens die hun energierekening zien oplopen. Het kabinet doet nu geen toezeggingen over compensatieregelingen, maar houdt die optie wel open. Dit voorjaar gaat het kabinet bekijken hoe het met de koopkracht van burgers gaat en of maatregelen nodig zijn.
