“Banken zijn gevaarlijker dan professionele legers.” Dat zei ooit Thomas Jefferson, de derde president van de Verenigde Staten. Had hij nog geleefd, dan was zijn mening over Goldman Sachs waarschijnlijk zeer interessant geweest.

Griekenland bevindt zich al zeker twee maanden in diepe financiële problemen. Het land heeft een veel hogere staatsschuld en een veel groter begrotingstekort dan de vorige Griekse regering officieel gerapporteerd had aan de Europese Unie.

Als gevolg daarvan bevindt Griekenland zich op de rand van een faillissement. De vraag die financiële markten bezig houdt is of Griekenland zijn schulden nog wel kan afbetalen.

Goldman Sachs, de regisseur?

Op de achtergrond blijkt de Amerikaanse bank Goldman Sachs een prominente rol gespeeld te hebben bij de pogingen van de vorige Griekse regeringen om de financiële tekorten toe te dekken. Dat begon in 2002, toen Goldman Sachs adviseerde een ingewikkelde constructie met staatsobligaties toe te passen.

Dat hielp de toen al grote problemen van Griekenland te verhullen. Het land zat in de penarie want het moest de Olympische Spelen van 2004 bekostigen terwijl het al te weinig geld had. Naar nu blijkt heeft Goldman Sachs op meerdere manieren aan de situatie verdiend.

Ten eerste kreeg Goldman Sachs dik betaald voor de constructies die het verzon voor de Grieken. Daarnaast zou de bank ná het verhullen van de Griekse problemen marktpartijen hebben geadviseerd om Griekse staatsobligaties te kopen. Daar verdiende Goldman Sachs ook aan, zoals dit artikel suggereert. Helaas voor Griekenland moet het de zwaar beladen schuldbriefjes die het uitgaf over 10 à 15 jaar wel weer zelf terugbetalen.

Bovenop dit alles adviseerde Goldman Sachs ook nog eens een aantal hedgefondsen over hoe zij konden verdienen aan de constructies voor de Griekse obligaties die de bank verzon, schreef de Financial Times 4 maart 2010. Voor die adviezen liet de Amerikaanse bank zich ongetwijfeld ook goed betalen.

De huidige Griekse regering is woedend over het lucratieve gekonkel van Goldman Sachs en wil dat de Europese Unie, en zelfs de Amerikaanse regering, stappen onderneemt om Goldman Sachs en vergelijkbare banken het leven zuur te maken.

Grootmacht

Goldman Sachs is één van de grootste Amerikaanse zakenbanken - zoniet dé grootste.

Het bedrijf werd opgericht in 1869 als handelsbank in obligaties en aandelen, en maakte eigenlijk gelijk naam op het toen ontluikende Wall Street. De Duitse immigrant Marcus Goldman zette de bank op en later kwam zijn schoonzoon Samuel Sachs erbij. Goldman Sachs zou tot aan 1999 in handen van de partners blijven. De bank sloeg uitnodigingen voor een beursgang al die jaren steevast af.

Goldman Sachs maakte snel naam als financier van bedrijven. Ook begeleidde het concern in 1906 Sears Roebuck naar de beurs. Dat was de eerste grote beursklus voor de bank.

Groeispurt van bank

Maar de echt grote groei kwam vanaf 1930, toen Sidney Weinberg de baas werd. Hij was in 1907 aangenomen als knecht die vooral de spuugpotten moest schoonmaken. In die tijd was pruimtabak nog populair: tabak waarop je kauwde, en die je dan uitspuugde in een pot. Weinberg leerde van de bankiers de kneepjes van het bankiersvak en werkte zich omhoog.

Weinberg maakte Goldman Sachs tot een niet meer weg te denken entiteit. Hij werd persoonlijk adviseur van president Franklin Roosevelt en organiseerde in 1956 de beursgang van Ford.

Weinberg transformeerde Goldman Sachs naar een investeringsbank. In plaats van activiteiten van klanten begeleiden, legde de bank zich meer toe op de directe financiering van bedrijven.

Diversificatie was nodig, want Goldman Sachs kwam niet bepaald ongehavend door de beurskrach van 1929. De bank leed forse verliezen met een fonds - door economen als John Kenneth Galbraith ook wel één grote zwendel genoemd - en ging bijna kopje onder. De marktwaarde van Goldman Sachs daalde van 500 miljoen dollar - in die tijd een enorm bedrag - naar net aan 10 miljoen dollar.

Tot aan 1969 bouwde Weinberg de investeringstak van Goldman Sachs verder uit, met groot succes.

Internationale uitbreiding

Vanaf de jaren 70 ging het op en af met Goldman Sachs. Het faillissement van Penn Central Transportation Company, waar Goldman Sachs veel zaken voor gedaan had, leidde tot een stormloop aan rechtszaken.

De bank besloot niet langer alleen van de Amerikaanse markt afhankelijk te blijven, en internationaal uit te breiden. Het opende het eerste buitenlandse kantoor in Londen. Daarna ging het snel. Goldman Sachs deed de beursgang van Microsoft en zag steeds vaker topmensen belanden op belangrijke posities. Goldman Sachs-mensen werkten op hoge posities voor alle Amerikaanse presidenten sinds Ronald Reagan.

Ook voor Barack Obama, die zich nog zo voorgenomen had om geen lobbyisten in zijn regering op te nemen, werken voormalig Goldman Sachs-mensen. De minister van Financiën, oud-hoofd van de centrale bank van de staat New York, stelde een Goldman Sachs-bankier aan als één van zijn assistenten. En een reeks andere ex-Goldman-mensen bezetten hoge adviesfuncties binnen de Amerikaanse regering.

Verklaring succes

De reden achter het succes van Goldman Sachs is informatie. Wie geld heeft en een grote markt wil betreden, wordt al snel doorverwezen naar de bank in Manhattan. Goldman Sachs heeft in zo'n beetje alle relevante markten belangrijke netwerken, bij vrijwel alle grote bedrijven die er in die markten toe doen. De bank is daardoor goed op de hoogte van wat er speelt. De bank doet veel aan advies; een nieuwe klant profiteert daardoor van de kennis die de bank heeft van de concurrentie.

Goldman Sachs is daarmee een informatiesupermarkt, die beschikt over zijn eigen, goedgevulde groothandel annex adviesbedrijf dat bedrijven in vrijwel alle sectoren faciliteert.

Markten maken

De bank wordt er nogal eens van verdacht dat het zelf markten creëert. Eén van die markten was lucratieve beursgangen begeleiden en opzetten tijdens de hoogtijdagen van de internetbubble. Goldman Sachs werd ervan verdacht in die periode de waarde van naar de beurs te brengen bedrijven expres op te hebben geblazen. Aangezien Goldman vaak een percentage van de opbrengst bij een beursgang bedong, leverde dat de bank veel geld op.

Deze praktijk, in jargon 'laddering' genoemd, leverde Goldman Sachs een reeks rechtszaken op. Ook daar werd geschikt.

Dubbel verdienen aan subprime

De bank werd in 2008 bejubeld omdat ze zo verstandig was geweest om niet mee te doen aan de subprime- hypothekengekte, die op korte termijn grote winsten opleverde voor veel banken maar uiteindelijk leidde tot de kredietcrisis. Maar Goldman Sachs was daar in vroeger tijden wel degelijk mee bezig geweest - het bedrijf was alleen zo slim om daar op tijd uit te stappen.

En wel in 2007, zoals uit dit artikel blijkt. Toen verkocht Goldman Sachs het fonds met subprime-hypotheken en ging daarna short op het instorten van de subprime-hypothekenmarkt. Met andere woorden: het gokte erop dat die markt in zou storten. Dat gebeurde en Goldman Sachs was een van de weinige banken die uiteindelijk goed boerde toen het mis ging.

Niettemin had dus ook Goldman Sachs eerder meegedaan aan de gekte. Dat kwam de bank op kritiek te staan. In januari 2010 moest de topman van de bank, Lloyd Blankfein, zich verantwoorden voor een onderzoekscommissie van het Amerikaanse Congres. Blankfein kreeg het nogal te verduren van de voorzitter van de commissie.

Over het onderschrijven van herverpakte hypotheken en tegelijkertijd op de financiële markten geld inzetten op het instorten van juist die markt, zei de commissievoorzitter: "Dat lijkt op het verkopen van een auto met slechte remmen, en tegelijkertijd een levensverzekering afsluiten op de koper van die auto. Ik kan mij niet voorstellen dat dit goed is voor het vertrouwen in financiële markten."

Goldman Sachs kreeg een vloed aan rechtszaken over zich heen vanwege de activiteiten met verpakte hypotheken. Veel ervan wist het bedrijf te schikken, met naar verhouding kleine schikkingsbedragen.

Goldman Sachs verdiende overigens ook aan de kredietcrisis-malaise van anderen. De bank kreeg 12,9 miljard dollar van de Amerikaanse staat als compensatie voor geleden verliezen door de problemen bij AIG. Die hypotheekverzekeraar werd gered door de regering en dat zinde Goldman Sachs niet. De bank had juist miljarden ingezet op de gok dat AIG zou omvallen. Dat gebeurde niet en dus eiste Goldman Sachs compensatie, en die kreeg het. Het bedrag is ook inclusief onderpanden van AIG, die Goldman Sachs gecompenseerd kreeg.

Geld verdienen met vernuft

Goldman Sachs is de slimme bank waar het neusje van de zalm graag werkt. Slimme bankiers worden dan ook met dikke bonussen (al dan niet uitgesteld of betaald middels aandelen) en beloftes van hoge salarissen binnen gehaald. De bank was ooit de eerste die de nadruk legde op het inhuren van goed opgeleid personeel, met minstens een MBA (Master of Business Administration) diploma.

Het personeelsbeleid bij Goldman Sachs is dan ook streng. Naar verluidt zijn twintig tot dertig sollicitatiegesprekken geen uitzondering. Hoe belangrijker de functie, des te hoger het aantal gesprekken dat je als sollicitant voert. De werkuren zijn slopend. De mobiele telefoon blijft dag en nacht aan; een Goldman Sachs-werknemer is in principe altijd inzetbaar. Vlakbij het hoofdkantoor in New York heeft de bank standaard een aantal kamers in een duur hotel, waar werknemers een uurtje of twee kunnen slapen als het echt nodig is.

Maar dat harde werken wordt goed beloond, en trekt daarom de creatiefsten aan. Een onderwerp wordt op alle mogelijke manieren gedraaid, nog eens omgedraaid, op zijn kop gezet en binnenstebuiten gekeerd om nieuwe manierend te verzinnen om geld te verdienen. Of dat nu een beursgang is, een handeltje in grondstoffen of de schatkist van een heel land.

Beeldvorming

Door de betrokkenheid van Goldman Sachs bij de problemen met Griekenland wordt in de media een beeld geschetst van een sinistere, koel calculerende machine die geld perst uit het ongeluk van anderen. Niet door te wachten tot dat ongeluk hen treft, maar door dat ongeluk een handje te helpen.

Wat in de beeldvorming niet helpt is dat Goldman Sachs-mensen overal betrokken bij lijken te zijn. Neem Mario Draghi. Die was van 1991 tot 2001 directeur-generaal op het Italiaanse ministerie van Financiën. In 1995 organiseerde het ministerie de uitgave van Italiaanse staatsobligaties, gedenomineerd in Japanse yen, en tegen een - achteraf - vreemde renteconstructie. De obligatie-uitgifte die de Griekse regering deed in 2002 doet sterk aan die Italiaanse deal in 1995 denken.

Van 2002 tot 2005 was Draghi vice-president van de internationale tak van Goldman Sachs - de periode waarin de deals plaatsvonden die de slechte Griekse staatsfinanciën verhulden. Sinds 2006 is Dragi president van de Italiaanse Centrale Bank.

Faustiaans

En wat te denken van Petros Christodoulou? Deze voormalige Goldman Sachs-bankier, gespecialiseerd in handel in derivaten en rentedragende producten (zoals obligaties), is sinds februari 2010 hoofd van de divisie in de Griekse Nationale Bank die over de nationale schuld gaat. Vóór die aanstelling was hij twaalf jaar lang - en dus ook in 2002 - hoofd van de afdeling bij de Griekse Nationale Bank die geld haalt uit de financiële markten. Door de uitgifte van obligaties, bijvoorbeeld.

Dankzij dit soort zaken kunnen Griekse politici met enig recht publiekelijk uithalen naar Goldman Sachs, en zichzelf verontschuldigen als het slachtoffer in een Faustiaans drama. Een gemakzuchtige beschuldiging, want de vorige regeringen hadden ook eerlijk kunnen zijn en 'nee' kunnen zeggen tegen de uitgekiende machinaties van Goldman Sachs. Fausts grootste fout was uiteindelijk dat hij, en niemand anders, een deal sloot met de duivel.

Al het gedoe levert Goldman Sachs inmiddels wel veel slechte pers op. Dat begint de bank zelf ook op te vallen. Onlangs huurde de bank een pr-bureau in dat wordt geleid door het voormalige hoofd voorlichting van oud-president George W. Bush. En in het jaarverslag over 2009 zegt Goldman Sachs zelf dat negatieve publiciteit nu een risicofactor is.

Dat de huidige bestuursvoorzitter Lloyd Blankfein onlangs uitriep dat Goldman Sachs het werk van God op aarde doet, hielp daar niet bij.

Kruispunt

Tegenwoordig is Goldman Sachs niet langer een pure zakenbank meer, maar een met een bankvergunning. Die vroeg het bedrijf aan om kans te maken op steungelden van de Amerikaanse regering. Daardoor kon de bank de eigen financiën in de zwarte cijfers houden.

Maar het brengt ook risico's met zich mee. De bank valt nu onder hetzelfde strenge toezicht als andere banken en dan is er ook nog president Barack Obama, die het banken wil verbieden dat ze voor eigen rekening handelen.

Het is de vraag of Goldman Sachs de bankvergunning nog lang houdt, of dat het bedrijf de divisie die voor eigen rekening handelt afsplitst. Maar misschien komt de bank met een andere slimme oplossing waar nog niemand aan gedacht heeft.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl