ANALYSE – Lastig uit te leggen, maar toch waar: lenen is niet alleen goedkoop, overheden en bedrijven in westerse landen krijgen steeds vaker geld toe als ze geld lenen van beleggers. Oftewel: er is sprake van een ‘negatieve rente’.

Het fenomeen van de negatieve rente geldt wereldwijd inmiddels voor 15.000 miljard dollar aan staats- en bedrijfsleningen, vooral in Europese landen en in Japan, zo becijferde zakenkrant The Financial Times. Dat is pakweg twee keer zo veel vergeleken met de start van het jaar.

Belangrijkste reden voor het ontstaan van negatieve rentes is dat centrale banken in Europa, Japan en de VS weer volop bezig zijn om ‘gratis geld’ in het financiële systeem te pompen.

Zorgen over de lage inflatie en de trage economische groei spelen hierbij een rol. Het idee is dat als centrale banken lenen voor bedrijven en consumenten goedkoper maken, investeringen en bestedingen toenemen. Dit zou positief moeten uitpakken voor de economische groei en de ontwikkeling van prijzen van goederen en diensten.

Negatieve rente: hoe kan dat?

Maar dit beleid van centrale banken gaat zo ver dat rentes op financiële markten soms onder het nulpunt duiken. In de praktijk gebeurt dan vaak het volgende:

Stel de Nederlandse overheid geeft een 10-jarige lening van 1.000 euro uit met een jaarlijkse couponuitkering van 0,5 procent, oftewel 5 euro.

Als een belegger 1.000 euro aan de overheid leent, krijgt deze gedurende tien jaar elk jaar 5 euro en aan het eind van de looptijd de inleg van 1.000 euro.

Maar stel nu dat een andere belegger de staatslening wil overnemen en dat zo graag wil, dat deze bereid is daarvoor 1.100 euro te betalen. De nieuwe eigenaar van de staatslening krijgt de jaarlijkse couponrente plus de aflossing van 1.000 euro aan het eind van de looptijd. In totaal 1.050 euro. Dat is 50 euro minder dan de oorspronkelijke investering van 1.100 euro. Hierdoor ontstaat een negatief rendement.

Dat beleggers bereid zijn investeringen te doen waarop ze gegarandeerd (een beetje) verlies lijden, heeft onder meer te maken met investeringsdwang. Grote institutionele beleggers zoals pensioenfondsen en verzekeraars zijn gebonden aan regels met betrekking tot risicospreiding. Ze mogen dus niet al hun geld in risicovollere aandelen (of bitcoins) stoppen, maar moeten een bepaald percentage van hun beleggingen in veilig geachte obligatieleningen stoppen.

De afweging bij grote, professionele beleggers is vaak als volgt: een beetje verlies lijden op beleggingen in veilig staatspapier, is nog altijd overzichtelijker dan substantieel meer geld in bijvoorbeeld aandelen stoppen, met de kans op veel grotere verliezen bij een beurscrash.

Hypotheekrente daalt, spaarrente op nul

Het fenomeen van de negatieve rente treedt vooralsnog vooral op bij staatsleningen en leningen van grote bedrijven. Maar ook consumenten merken hiervan de gevolgen.

In Nederland noteert de marktrente voor de 10-jarige staatslening inmiddels minus 0,49 procent. Deze rente is een belangrijk anker voor bijvoorbeeld de hypotheekrente.

De gemiddelde 10-jaarshypotheekrente voor hypotheken mét een NHG-verzekering is afgelopen week gedaald tot een historisch laag niveau van 1,61 procent.

Gelet op het feit dat banken zelf zeer goedkoop kunnen lenen, zou de hypotheekrente nog verder omlaag kunnen. Maar banken worstelen aan de andere kant ook met de rente die ze betalen voor spaargeld.

In Nederland hebben grootbanken de rente op vrij opneembaar spaargeld vrijwel naar nul teruggebracht. ABN Amro en ING bieden 0,02 procent rente op internetrekeningen, Rabobank zit op 0,03 procent en SNS Bank op 0,07 procent. Maar de grootbanken durven het (nog) niet aan om klanten te confronteren met negatieve spaarrentes.

Tegenover Het Financieele Dagblad stelden financiële experts afgelopen weekend dat er een soort uitruil is: banken houden hypotheekrentes iets hoger dan je op grond van de marktsituatie zou verwachten, maar tegelijk laten ze de spaarrente niet onder nul zakken.

Als het economische klimaat de komende maanden verzwakt en centrale banken het goedkoopgeldbeleid nog verder doorvoeren, valt niet uit te sluiten dat de hypotheekrente verder daalt en spaarrentes onder het nulpunt zakken.

Lees meer over de rente-ontwikkeling: