- Er wordt breed gespeculeerd over de gezondheid van de Wit-Russische president Alexander Loekasjenko.
- Zijn dood kan grote geopolitieke gevolgen hebben voor Rusland en Europa.
- Business Insider verkent de verschillende scenario’s.
- Lees ook: Wat gebeurt er als Poetin doodgaat? ‘Er zijn geen politieke partijen die daadwerkelijk iets voorstellen, er zijn geen politici die naar voren kunnen treden’
ANALYSE – “Ik ga niet dood”, verzekerde Alexander Loekasjenko (68) eind mei op beelden die werden uitgezonden op de staatstelevisie. De stem van de president van Belarus klonk volgens persbureau Reuters opvallend hees. Het gevolg van een verkoudheid, vertelde hij. “Kalmeer. Jullie zullen het nog een tijdje met mij moeten doen.”
Loekasjenko was voor deze beelden voor het laatst te zien in Moskou op 9 mei. Daar woonde hij de militaire parade bij die gepaard gaat met de viering van Overwinningsdag, de Russische overwinning in de Tweede Wereldoorlog. Met zijn rechterarm in het verband, oogde de Wit-Russische leider ‘zwakjes‘.
Volgens de geruchtenmachine zou Loekasjenko bij terugkomst in Belarus opgenomen zijn in het ziekenhuis, omdat hij dagenlang niet in het openbaar gezien werd.
Belarus is van strategisch belang voor Moskou
Na Loekasjenko’s laatste televisieoptreden eind mei, werd zijn gezondheid opnieuw onderwerp van speculatie. Hij sloeg namelijk op zondag 28 mei de viering van een belangrijke jaarlijkse nationale feestdag over.
Volgens oppositieleider Valeri Tsepkalo zou Loekasjenko wederom met "spoed" overgebracht zijn naar een ziekenhuis in Moskou "na een ontmoeting met Poetin", zo schreef hij in een bericht op Telegram.
De gezondheid van Loekasjenko ligt sinds de Russische invasie van buurland Oekraïne onder een vergrootglas. Dat komt omdat Belarus van grote strategische waarde is voor Moskou. Het land is een belangrijke springplank voor de Russische oorlogsmachine naar Oekraïne en fungeert als een cruciale buffer, die grenst aan NAVO-landen en EU-lidstaten Polen, Litouwen en Letland.
Frauduleuze presidentsverkiezingen
Loekasjenko staat bekend als 'de laatste dictator van Europa'. Hij regeert al bijna dertig jaar over zijn land met een ijzeren vuist.
Maar zijn positie is wankel sinds de presidentsverkiezingen van 2020. Hoewel hij deze volgens de officiële telling met tachtig procent van de stemmen zou hebben gewonnen, zetten internationale en onafhankelijke toezichthouders daar grote vraagtekens bij.
Loekasjenko zou op grote schaal gefraudeerd hebben. Boze burgers gingen maandenlang de straat op om te protesteren tegen de uitslag. Grootschalige - en later kleine, soms individuele - protesten werden met veel geweld de kop ingedrukt.
Gebukt onder internationale sancties vond Loekasjenko steun in Moskou, tegen een prijs. Belarus wordt steeds meer gezien als een vazalstaat van Rusland, zeker nadat het gebruikt werd als uitvalsbasis voor Russische troepen bij de invasie van Oekraïne. Er zijn aanwijzingen dat de Russische president Vladimir Poetin Belarus zelfs volledig wil inlijven.
De toekomst van Belarus is onlosmakelijk verbonden met de oorlog in Oekraine, de veiligheidssituatie in Europa en de geopolitieke verhoudingen van de komende jaren. Wat gebeurt er als Loekasjenko komt te overlijden?
Is Loekasjenko daadwerkelijk ziek? Wat heeft hij dan?
De Wit-Russische regering heeft geen uitspraken gedaan over de gezondheid van Loekasjenko. Maar het feit dat hij zich de afgelopen weken voor uitgestrekte periodes niet heeft laten zien, doet vermoeden dat er iets aan de hand is.
Loekasjenko 'mist zelden een kans om zich voor een publiek te laten zien', schrijft de Britse zakenkrant Financial Times. De autocraat staat bekend om zijn breed uitgemeten uitjes om graanopbrengsten te bekijken, bij ijshockeywedstrijden het ijs op te schaatsen en fabrieken te inspecteren.
Dat Loekasjenko zelfs eind mei een nationalistische Wit-Russische feestdag oversloeg, die de band met de Sovjet-Unie viert, is opmerkelijk. Hij liet zijn premier een boodschap voorlezen. Volgens een Russisch parlementslid was Loekasjenko in mei gewoon een beetje verkouden. Niks bijzonders.
Oppositieleiders zoals Tsepkalo denken dat Loekasjenko in Moskou bloedonderzoeken heeft gedaan, wat impliceert dat hij mogelijk lijdt aan kanker of een andere ernstige ziekte. Net zoals van Poetin gedacht wordt dat hij een kankerpatiënt is, vanwege zijn strenge coronamaatregelen tijdens staatsbezoeken.
Wat voor mechanismen treden er in werking als Loekasjenko doodgaat?
Als Loekasjenko komt te overlijden, dan schrijft de Wit-Russische grondwet het volgende voor: allereerst wordt de voorzitter van de zogenoemde Raad van de Republiek van Wit-Rusland - de Eerste Kamer - aangesteld als waarnemend president. Vervolgens worden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven die binnen dertig tot zeventig dagen gehouden worden, schrijft het Britse weekblad The Economist.
Wie zijn de meest voor de hand liggende opvolgers van Loekasjenko als nieuwe president van Belarus?
Als de grondwet gevolgd wordt na de dood van Loekasjenko, dan wordt Natalja Kotsjnova benoemd als waarnemend president. Zij is de voorzitter van het Wit-Russische Hogerhuis en een van de trouwste bondgenoten van Loekasjenko.
Kotsjnova zal waarschijnlijk niet verkozen worden tot president, verwachten experts. Hoewel er verkiezingen worden uitgeschreven, kiest het volk niet de nieuwe leider. Volgens analist Nigel Gould-Davies van de Britse denktank International Institute for Strategic Studies wordt de opvolger van Loekasjenko vanzelfsprekend gekozen door de Wit-Russische 'veiligheidselite' en het Kremlin.
Een opvolger zou de oudste zoon van Loekasjenko, Viktor (47), kunnen zijn. Volgens Byline Media heeft hij als voormalige nationale veiligheidsadviseur van zijn vader sterke banden met het machtige veiligheidsapparaat van Belarus. Hoewel Loekasjenko niet expliciet een opvolger heeft benoemd, zou zijn zoon een logische beslissing zijn om continuiteit te verzekeren.
Loekasjenko's jongste zoon Kolja (18) wordt ook genoemd, maar volgens The Economist maakt Alexander Volfovitsj waarschijnlijk de meeste kans om de nieuwe president te worden van Belarus. Hij is momenteel de minister van de Veiligheidsraad, en daarmee de leider van het veiligheidsapparaat dat Loekasjenko in het zadel houdt.
Volfovitsj is ook een sterke pro-Russische stem in Belarus, die in tegenstelling tot de huidige president, geen kritiek had op het gebruik van het land als uitvalsbasis voor de Russische invasie van Oekraine.
En oppositieleiders zoals Svetlana Tichanovskaja dan?
De Wit-Russische oppositieleiders die het land ontvluchten na de gewelddadige onderdrukking van protesten in 2020 zijn hoopvol dat de dood (of een vertrek) van Loekasjenko een democratische opening teweegbrengt.
Naar eigen zeggen "staat" de oppositie "klaar" om in dat gat te springen. Want, zo benadrukken zij, ze willen niet nog een keer meedoen aan een frauduleuze verkiezing.
Toch vrezen sommige Wit-Russische dissidenten dat de bevolking na het gewelddadig neerslaan van demonstraties in 2020, en de zware repressie die volgde, geen trek meer heeft in grootschalig verzet tegen de autocratische regering.
Hoe zou Moskou reageren op de dood van Loekasjenko?
Mocht Loekasjenko komen te overlijden, dan kan Moskou op verschillende manieren reageren. Het zou zoals eerder genoemd in samenspraak met het Wit-Russische veiligheidsapparaat een geschikte presidentskandidaat kunnen kiezen, die vervolgens - verrassing - de presidentsverkiezingen wint.
Maar president Poetin zou ook kunnen besluiten om Belarus te annexeren. "Loekasjenko kon zijn bevolking niet meer in toom houden", vertelde Belarus-kenner en journalist Franka Hummels vorig jaar over de demonstraties in 2020 tegen de NOS. "Het is bij de gratie van Poetin dat hij kon aanblijven en dat de revolutie mislukte. De prijs die Loekasjenko daarvoor betaalt: op het moment dat Poetin besluit dat er wat moet gebeuren, moet hij dat uitvoeren." Rusland kan ervoor kiezen om van Belarus een de facto vazalstaat, een Russische provincie, te maken.
De vraag is echter of Poetin daar de middelen voor heeft. Met de grootschalige inzet van troepen en materieel in Oekraine verliest Rusland langzaam de greep op de landen die het traditioneel tot de invloedsfeer rekent.
Volgens een woordvoerder van de staatsgrenswachtdienst van Oekraïne is de Russische troepenmacht in Belarus de afgelopen maanden, onder andere door de grootschalige verliezen bij gevechten rondom Bachmoet, inmiddels geslonken tot een kleine drieduizend man. Moskou zou niet in staat zijn om - zoals het wel in 2020 kon - grootschalige demonstraties in Belarus te helpen onderdrukken. Laat staan het land annexeren.
Wat in ieder geval duidelijk is, is dat Belarus een onrustige en onduidelijke toekomst te wachten staat als Loekasjenko overlijdt (of vertrekt). Hele generaties van burgers weten niet beter dan dat er een enkele autocraat, met een repressief veiligheidsapparaat, bepaalt hoe er geleefd wordt in het land.
Wanneer Loekasjenko van het toneel verdwijnt, versplintert de monolitische machtsstructuur binnen Belarus waarschijnlijk en wordt het land op de korte termijn een speelbal van zowel binnenlandse als buitenlandse belangen. Want ook de EU heeft belang bij een pro-Europese staat aan de Russische grens, en ziet liever ook niet dat Rusland nog dichterbij kruipt.
