• Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma geven woensdag uitleg aan de Tweede Kamer over de mislukte verkenning.
  • Ze stapten op nadat gevoelige informatie over de formatiegesprekken per ongeluk uitlekte via een foto.
  • Ollongren en Jorritsma staan tijdens het debat tegenover de andere spelers in de verkenning, die dan net beëdigd zijn als Kamerlid.

De abrupt onderbroken verkenning leidt tot een nooit eerder vertoonde politieke situatie. Naar verwachting volgt woensdag een uniek debat met de opgestapte verkenners, die zich moeten verantwoorden voor omstreden informatie die per ongeluk uitlekte via een foto.

Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) zullen in de grote vergaderzaal letterlijk tegenover de andere spelers in de verkenning staan.

Vlak voor het debat zijn namelijk ook demissionair premier en VVD-leider Mark Rutte, vijf ministers en drie staatssecretarissen zelf beëdigd als Tweede Kamerlid.

Net als Rutte zijn twee ministers ook partijleider: Sigrid Kaag (D66) en Wopke Hoekstra (CDA). Net als de veertien andere gekozen lijsttrekkers zaten ze afgelopen week allemaal bij de verkenners aan tafel voor een eerste gesprek.

Deze tijdelijke dubbelrol van demissionair ministers is gebruikelijk en duurt tot een nieuw kabinet is gevormd. Deze bewindspersonen stemmen mee als Tweede Kamerlid en tegelijk moeten zij tegenover diezelfde Kamer hun beleid verdedigen. Normaliter behandelen beide Kamers in deze demissionaire periode dan ook geen politiek gevoelige zaken.

Rel over het noemen van Pieter Omtzigt

Door de geklapte verkenning is dat ditmaal volstrekt anders. Oud-verkenners Jorritsma en Ollongren zitten in het kabinetsvak en zullen op verzoek van de Kamer opheldering geven over hun uitgelekte aantekeningen.

Vooral de opmerking achter de naam van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt – functie elders – leidde tot grote verontwaardiging. Niet duidelijk is wie dit punt heeft ingebracht en waarom. Zowel Rutte, Kaag als Hoekstra ontkent.

Lees ook: Dit valt op aan de officiële uitslag van de verkiezingen: Omtzigt goed voor bijna 5 zetels

Het punt over Omtzigt is pijnlijk, omdat hij momenteel overspannen thuiszit en volgens geruchten spanningen zou hebben met de partijtop van het CDA.

Ook vanuit het kabinet zouden eerder al pogingen zijn gedaan om de kritische Omtzigt "te temperen", meldde NRC-columnist Tom Jan Meeus eerder dit jaar. CDA-ministers Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra, die tevens partijleider is, zouden hebben meegedaan aan die gesprekken volgens NRC.

De oude verkenners en hun opvolgers hebben al aangegeven dat het sowieso onjuist was om individuele Kamerleden in een verkenning te betrekken.

De hoofdrolspelers in de mislukte formatieverkenning kruisen komende week hoogstpersoonlijk de degens in de Tweede Kamer. Onder anderen Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66), Wopke Hoekstra (CDA), Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) voeren zelf het woord namens hun partij in het door Geert Wilders (PVV) aangevraagde debat.

De koning staat sinds 2012 buitenspel

Het huidige systeem van de verkenning – als voorbereiding op de formatie – is vrij nieuw. Sinds 2012 zijn er verkenners en die werken in opdracht van de Tweede Kamer.

Tot 2010 was deze eerste ronde een taak van de koningin, maar die werkwijze was te ondoorzichtig, vond het parlement. Sindsdien voert een verkenner of verkenners – aangedragen door de grootste partij – de eerste gesprekken.

Daarna brengt de verkenner verslag uit aan de Kamer, die daarover met hem of haar in debat gaat. In 2012 was dit Henk Kamp en in 2017 Edith Schippers (beiden VVD).

Als de Kamer akkoord gaat met de voorgestelde koers, wordt ook direct een informateur aangewezen. Die gaat met de beoogde coalitiepartijen de onderhandelingen inhoudelijk voeren.

Als er zicht komt op een breed politiek draagvlak voor beleid en op een coalitie, wordt opnieuw verslag uitgebracht aan de Kamer en komt er een formateur. Dit is meestal de toekomstige premier, die in deze fase het kabinet in elkaar zet.

Oud-verkenner Kamp kritisch op Ollongren en Jorritsma

Zover is het nu dus nog niet. Volgens oud-verkenner Henk Kamp hebben Ollongren en Jorritsma hun werk niet goed gedaan, zei hij in het tv-programma WNL op Zondag.

Kamp vindt dat die blunder niet alleen Ollongren zelf is aan te rekenen. Ook bijvoorbeeld haar woordvoerder en politiek assistent "moeten op dat moment scherp zijn", vindt hij. "Maar het grote probleem was niet dat A4'tje, maar wat erop stond." Daarmee doelt Kamp op de "functie elders" voor Omtzigt.

"De verkennende fase is geen puur verkennende fase geweest", concludeert Kamp. Hij vindt dat Ollongren en Jorritsma door al over de verdeling van de posten te spreken "te snel de rol zijn gaan vervullen van informateurs, en zelfs daarin te ver zijn gegaan".

Kamp noemt overigens de suggestie "belachelijk" dat Omtzigt iets anders zou moeten gaan doen. "Hij is een goed en ambitieus Kamerlid, die brede steun heeft gekregen. Die hoort gewoon in politiek Den Haag zijn werk te doen."

Nieuwe verkenners willen eerst het vertrouwen herstellen

Door het echec loopt de vorming van een nieuwe coalitie zeker anderhalve week vertraging op.

De nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) gaan pas ná het debat weer met alle lijsttrekkers om tafel. Ze willen een hele nieuwe start maken, onder meer om het vertrouwen te herstellen.

Lees meer over de Tweede Kamerverkiezingen: