Niet veel mensen zullen een traantje laten om een bij meer of minder. Bedreigde zoogdieren zoals reuzenpanda’s of zeeschildpadden zijn nu eenmaal knuffelbaarder dan insecten. Toch wil minister Carola Schouten (Landbouw, ChristenUnie) maatregelen nemen.
Elk jaar neemt het aantal insecten met 2,5 procent af. Dat klinkt wellicht weinig, maar als we daar als mensheid niets aan doen, kunnen we zelf ook uitsterven.
Dat zeggen natuurwetenschappers in een nieuwe studie. Het onderzoek is gedaan op basis van eerdere metingen, 73 om precies te zijn, die op verschillende plekken keken naar krimpende insectenpopulaties. Niet alleen biodiversiteit is een probleem, ook de zogeheten biomassaliteit kalft af. Simpel gezegd: eerst nemen de aantallen af, pas daarna verdwijnen hele soorten van de aardbodem.
“In tien jaar heb je een kwart minder, in vijftig jaar is nog maar de helft over van vandaag de dag en na honderd jaar is er niets meer over”, zegt hoofdonderzoeker Francisco Sanchez-Bayo van de Universiteit van Sydney tegen de Britse krant The Guardian. De meest bedreigde insectenordes zijn de vlinders, vliesvleugeligen (onder andere bijen, mieren en wespen) en kevers.
Het probleem met insectensterfte zit ‘m in hun rol in de voedselketen. Bijna alle ecologische systemen op aarde zijn direct of indirect afhankelijk van de kleine organismen. Vogels, vissen en ook zoogdieren eten bijvoorbeeld insecten. Bijen en vlinders bestuiven planten die vervolgens fruit, groenten en noten voortbrengen.
Vogels in Nederland zoals de spreeuw, gele kwikstaart, veldleeuwerik en boerenzwaluw zouden de lagere insectenstand nu al merken. Dat is althans de hypothese, want, zo zegt de Wageningse onderzoeker David Kleijn: "Het is bijna onmogelijk te onderzoeken. Hoe hou je exact bij wat een vogelpopulatie door de jaren heen aan eten binnen krijgt?”
Insecten sterven 8 keer sneller dan andere dieren
Maar liefst 41 procent van de insectensoorten dalen in aantal, 31 procent is bedreigd en 10 procent is op sommige plekken lokaal al bijna uitgestorven. Dit op basis van de criteria opgesteld door de International Union for Conservation of Nature, een organisatie die rapporteert aan de VN.
Deze percentages betekenen dat insecten acht keer sneller aan het uitsterven zijn dan zoogdieren, vogels, reptielen.
Bijvoorbeeld bijen krijgen harde klappen. Hommels, honingbijen en wilde bijen verliezen allen grote aantallen. In de VS ging het aantal bijenkoloniën omlaag van 6 miljoen in 1947 tot 2,5 miljoen aan het begin van deze eeuw. Het Verenigd Koninkrijk verloor 58 procent van de vlinders die om en nabij agrarisch land leefden - en dat slechts in de periode tussen 2000 en 2009.
Gekeken naar het gehele dierenrijk, lijkt het erop dat we midden in een aanzwellende 'biologische vernietigingsgolf' zitten. Een studie uit 2017 schatte dat 'de helft van de individuele dieren met wie we ooit de aarde deelden, al is verdwenen'.
Dit fenomeen staat ook wel bekend als de 'zesde massa-uitsterving', omdat het de zesde keer is dat de aarde een rampzalige daling in aantallen meemaakt. Er is echter een kolossaal verschil: de vorige vijf keren kwam het door ijstijden of andere natuurlijke oorzaken. Nu is de mens de oorzaak. Ontbossing, mijnbouw en de uitstoot van broeikasgassen dragen allemaal bij aan de dierensterfte. Doordat de mensheid meer en meer ruimte inneemt, krimpt het leefgebied van elke diersoort navenant.
"Aangezien insecten ongeveer twee derde van alle diersoorten op aarde vormen, bevestigen de trends uit ons onderzoek dat de zesde massa-uitsterving een enorme invloed heeft op de aanwezige levensvormen op onze planeet", aldus de onderzoekers uit de Australische studie.
'Catastrofale gevolgen voor de toekomst van de mensheid'
De studie benadrukt dat menselijke activiteit niet alleen de oorzaak is van de sterfte, maar dat het ook grote gevolgen kan hebben voor de aarde. Insecten zijn 'essentieel voor normaal functionerende ecosystemen' als voedselbron, gewasbestuivers en ongediertebestrijders voor tuinbouwers.
"Als deze dalingen niet gestopt kunnen worden, zal het catastrofale gevolgen hebben voor zowel de ecosystemen op aarde en het voortbestaan van de mensheid", constateert Sanchez-Bayo.
Bescherm en herstel de leefomgeving van insecten
Dagelijkse benodigdheden waar iedereen van afhankelijk is, zoals voedsel, hout en kledingvezels, kunnen straks schaarse goederen worden, zo vertelt entomoloog Timothy Schowalter, professor aan de Louisiana State University in de Verenigde Staten.
"35 procent van de wereldwijde voedselproductie loopt risico door deze sterfte onder insecten die de planten nu nog bestuiven. Daarom zijn Europese landen bezig met herstel en bescherming van de leefomgevingen van deze dieren", zegt hij tegen Business Insider.
Zo neemt in Nederland het boslandschap sinds 1990 weer toe en ecoducten over de snelwegen verbinden de Veluwe met andere natuurgebieden, zo schreef NRC in 2017.
Dat is echter verre van voldoende, omdat landbouwgronden een voorname reden zijn voor het verdwijnen van leefomgevingen van insecten. Er is in de versnipperde Nederlandse natuur te weinig ruimte voor braakliggende stukken grond waar insecten hun weg en voedsel kunnen vinden. Bovendien zorgt (kunst)bemesting voor het vrijkomen van stikstof, dat naast de akkers neerslaat en daar de ecosystemen aantast. De concentraties van stikstof zijn dalende, maar nog niet voldoende.
Deltaplan moet insecten redden
Een poldercoalitie van wetenschappers, landbouworganisaties en milieuorganisaties kwam vorig jaar al met het Deltaplan Biodiversiteitsherstel. Naar aanleiding van de Australische studie komt minister Schouten nu met een reactie: ze steunt het Deltaplan, waar de politiek tot dusver nog geen rol in heeft gespeeld. “Ik vind het sterk dat naast wetenschap en natuur, ook boerenorganisaties en commerciële partijen onderdeel zijn van deze coalitie", zegt ze tegen Trouw.
De Nederlandse landbouw moet al verduurzamen, vindt Schouten. In de komende elf jaar moet ons land zich ontwikkelen tot de leider in de zogeheten kringlooplandbouw. Kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen moeten veel minder gebruikt worden - een maatregel die ook insectenpopulaties kan helpen. Schouten gaat het Deltaplan financieel steunen en faciliteren, maar wil het initiatief niet overnemen.
Insecten kunnen meestal niet rekenen op al te veel liefde, verzucht professor Schowalter uit Louisiana. "Op z'n minst waarderen we hun bijdrage aan de ecosystemen veel te weinig." Als hun aantallen verder en verder afnemen, komt het voortbestaan van de mensheid in gevaar.
Lees meer:
- Is een CO2-belasting wel of geen goed idee? Dit zijn de belangrijkste voor- en nadelen
- De ijskap van Groenland smelt steeds sneller en daardoor dreigt Amsterdam op termijn volledig te worden weggevaagd
- De warmtepomp daalt snel in prijs, maar een paar obstakels blijven nog overeind
- Hebben we echt nieuwe kerncentrales nodig om de klimaatdoelen te halen? Dit doen de landen om ons heen
- Deze 8 superrampen kunnen minstens 10% van de mensheid uitroeien
