Vandaag, zaterdag 8 september, gaat het eindelijk gebeuren: The Ocean Cleanup begint na vijf jaar testen met het opruimen van de plastic afvalberg in de Stille Oceaan.
Rond 20.30 uur Nederlandse tijd vaart een sleepboot met de plasticvanger de haven van San Francisco uit, langs gevangeniseiland Alcatraz en onder de Golden Gate Bridge door de Grote Oceaan op.
Dat is allemaal te volgen via een livestream.
The Ocean Cleanup is een initiatief van de 24-jarige Boyan Slat. Hij haalde sinds 2013 bijna 29 miljoen euro op voor zijn plan om de plasticsoep te bestrijden.
Wetenschappers voorspellen dat in 2050 het gewicht van al het plastic in de wereldzeeën meer is dan alle vissen bij elkaar.
Al dat afval heeft een aanzienlijke impact op het leven in de oceanen. Dieren kunnen verstrikt raken in afgedankte visnetten of stikken in stukjes plastic die ze aanzien voor voedsel. Kleine vissen eten daarnaast microplastics op, waardoor gevaarlijke chemicaliën in de voedselketen terechtkomen en uiteindelijk belanden in de vissoorten die wij vangen en eten.
Dat probleem wil Slat dus aanpakken. Hij begint zijn missie in de Grote Oceaan, in de zogenoemde Great Pacific Garbage Patch. Daar drijft zeker 80.000 ton plastic in zee, in een gebied dat drie keer zo groot is als Spanje.
"Die zee moet schoon. Ik stop niet voordat die oceaan leeg is van het plastic", zei Slat eerder tegen Business Insider.
Het huidige concept is een U-vormige buis van 600 meter lang die plastic aan het wateroppervlak moet verzamelen. Slat denkt zo de plastic afvalberg in het gebied in vijf jaar tijd met de helft te kunnen verkleinen. Uiteindelijk moeten er ten minste zestig van zulke plasticvangers in de oceaan liggen.
"Ons doel is om in 2020 alles volledig te hebben uitgerold", mailt een woordvoerder van The Ocean Cleanup.
Maar een groep van vijftien wetenschappers heeft serieuze twijfels over de aanpak van The Ocean Cleanup. Zij denken dat de methode weinig effectief is en mogelijk het leven kan kosten van vissen en andere dieren. Ook is het nog de vraag of het plastic dat verzameld wordt wel allemaal kan worden gerecycled.
Het concept van The Ocean Cleanup is al vaak aangepast
In de vijf jaar dat The Ocean Cleanup aan het testen is, zijn de plannen meerdere malen aangepast. Oorspronkelijk had Slat samen met zijn team een systeem bedacht waarbij een enorme opvangbak werd vastgemaakt aan de oceaanbodem. Wetenschappers waren daar sceptisch over.
Vervolgens was het idee om een drijvende megafuik te maken, met armen van 100 kilometer lang in een V-vorm. Zware ankers op 600 meter diepte moesten ervoor zorgen dat het systeem trager door het water ging dan het plastic, dat zo automatisch in de fuik zou drijven.
Maar uit tests bleek dat de ankers niet stabiel genoeg waren.
Het huidige plan is om een drijvende, U-vormige buis van 600 meter lang op het water te leggen, met een scherm dat 3 meter onder de oppervlakte reikt. Zo moet het plastic afval worden gevangen. Schepen halen het plastic om de paar maanden op en brengen het naar het vasteland voor verwerking tot nieuwe producten.
In de onderstaande video van The Ocean Cleanup zie je hoe dit in z'n werk moet gaan:
Omdat het concept al een aantal keer is gewijzigd is moeilijk in te schatten hoe effectief het huidige systeem zal zijn.
"Zoals bij elke nieuwe technologie is succes niet gegarandeerd. Dit is precies waarom we blijven testen", aldus een woordvoerder van The Ocean Cleanup tegen Business Insider. "Het huidige systeem heeft daarom nog steeds het bètalabel, totdat alle kinderziektes eruit zijn."
Plastic in oceanen is een serieus probleem
Dat er iets moet gebeuren aan de plastic soep in oceanen, daar is iedereen het over eens.
Er wordt jaarlijks zo'n 320 miljoen ton kunststof geproduceerd. Slechts 5 procent daarvan wordt gerecycled, wat betekent dat 95 procent ergens op aarde achterblijft. Een groot deel daarvan komt terecht in de wereldzeeën.
Door de zeestroming verzamelt plastic zich op enkele vaste plekken in de oceanen, in zogenoemde gyres. Hier hoopt zoveel kunststof op dat de gebieden ook wel drijvende vuilnisbelten worden genoemd.
De bekendste van die plekken is de Great Pacific Garbage Patch, een gebied in het noorden van de Stille Oceaan dat drie keer zo groot is als Spanje.
Onderzoekers van The Ocean Cleanup schatten dat de Great Pacific Garbage Patch bestaat uit 1,8 biljoen stukjes plastic, die bij elkaar bijna 80.000 ton wegen.
Verreweg het grootste deel daarvan zijn microplastics: stukjes kleiner dan 5 millimeter. Maar meer dan 90 procent van het totaalgewicht komt echter van grotere stukken zoals afgedankte visnetten die nog niet zijn afgebroken tot minuscule deeltjes.
Er komt constant nieuw plastic afval bij in de oceanen, dat vanaf de kust stroomt naar een van de vijf gyres. Onder invloed van zonlicht en krachtige golven breken de grote stukken in tientallen jaren af tot microplastics. The Ocean Cleanup wil de grote stukken die dicht bij het wateroppervlak drijven verzamelen.
"Het plastic dat in de Great Pacific Garbage Patch terechtkomt, heeft een bepaalde dichtheid en drijfvermogen. Het plastic drijft in de bovenste paar meter van de zee, blijkt uit ons onderzoek", aldus de woordvoerder.
Andere wetenschappers die het probleem hebben onderzocht, denken juist dat het meeste plastic al is afgebroken en zich op grotere dieptes bevindt. Dat maakt het opruimen een stuk complexer, als dat überhaupt al mogelijk is.
"The Ocean Cleanup beweert dat ze in 2040 de wereldzeeën vrij van plastic hebben gemaakt. Dat is een misleidende claim", zegt Eben Schwartz van de Californische kustcommissie. "Op z'n best kunnen ze een klein percentage van het plastic afval aan het wateroppervlak opruimen."
Hoe veilig is het systeem van The Ocean Cleanup?
Sommige onderzoekers zijn bezorgd dat vissen en andere zeedieren in de drijvende fuik van The Ocean Cleap zwemmen. Daar eten ze mogelijk het plastic op of raken verstrikt in het afval.
Volgens The Ocean Cleanup beweegt het systeem langzaam door het water en hebben dieren tijd genoeg om weg te zwemmen. Ook bestaat het scherm dat enkele meters onder water steekt uit een geheel. Er zitten geen gaten in zoals bij een net, waardoor dieren vast kunnen komen te zitten.
De stroming moet onder het scherm doorgaan en organismen meenemen die zweven in het water, zoals plankton.
Het plastic wordt om de paar maanden opgehaald door schepen en mensen checken volgens The Ocean Cleanup altijd of er zich zeedieren bevinden in de fuik.
De organisatie van Slat heeft onlangs een rapport uitgebracht, waarin de gevolgen voor het zeeleven in kaart zijn gebracht. De risico's van het systeem zijn laag, concludeerden de onderzoekers. Alleen zeeschildpadden die het verzamelde plastic zien als voedsel lopen enigszins gevaar.
Maar de vijftien geraadpleegde plasticsoep-experts denken dat het drijfsysteem van The Ocean Cleanup vrijwel zeker levens zal eisen.
En of de constructie überhaupt efficiënt plastic kan vangen aan het oppervlak is nog maar de vraag, zei oceanograaf Kim Martini onlangs tegen CBC. Het is onvermijdelijk dat er dingen gaan groeien op de onderdelen. Dat kan het systeem verzwaren, waardoor het onder water komt te staan en plastic eroverheen drijft.
Ook is het mogelijk dat stormen en zware golven de drijvende muur uit elkaar rukken, waardoor de plasticvanger zelf plastic afval wordt. Al beweert The Ocean Cleanup dat het systeem zware weersomstandigheden kan weerstaan.
Zelfs als The Ocean Cleanup erin slaagt een deel van de plasticberg op te ruimen, dan is het nog maar de vraag of recycling mogelijk is. In tegenstelling tot glas en aluminium is kunststof een stuk lastiger om te hergebruiken. Plastic breekt af tot kleine stukken van steeds slechtere kwaliteit. Hoe langer het materiaal is blootgesteld aan zonlicht en het zoute water, hoe kleiner de kans dat je er nog iets nuttigs mee kunt doen.
Volgens The Ocean Cleanup waren de genomen monsters bij eerdere tests nog herbruikbaar en van "verrassend goede kwaliteit". De organisatie blijft onderzoek doen naar nieuwe manieren om oceaanplastic te recyclen.
Het plasticprobleem oplossen
De onderzoekers die de plannen van The Ocean Cleanup kritisch benaderen, beweren niet dat het opruimen van de wereldzeeën onbegonnen werk is. Ze pleiten alleen voor effectievere oplossingen.
De meeste van die oplossingen zijn erop gericht om het plastic zo vroeg mogelijk te onderscheppen, voordat het ver op zee is beland. Oceanograaf Martini stelt daarom voor om de drijvende constructie vlak voor de kust te plaatsen.
Maar The Ocean Cleanup focust zich voorlopig op de afvalberg midden in de Grote Oceaan. Ze willen de plasticsoep zo snel mogelijk opruimen om te voorkomen dat het afbreekt tot kleinere deeltjes, want die zijn nóg moeilijker te vangen en worden door dieren aangezien voor voedsel.
Toch erkent de organisatie van Boyan Slat dat er ook iets gedaan moet worden aan het nieuwe plastic afval dat vanaf de kust verder de zee op stroomt. Anders is het onmogelijk om de oceanen plasticvrij te houden.
"Het zou enorm ontmoedigend zijn als we na een paar jaar weer terug moeten om nog een keer op te ruimen", aldus de woordvoerder van The Ocean Cleanup. De organisatie overweegt dan ook om in de toekomst plasticvangers vlak voor de kust neer te leggen.
Er zijn meer clubs die plastic opruimen voordat het op open zee terechtkomt. Zo heeft Ocean Conservancy al bijna 100 miljoen kilo afval op stranden opgeruimd sinds 1986. En met de Seabin willen twee Australische surfers drijvende rommel in havens verzamelen. Almere had vorig jaar de Nederlandse primeur.
Maar er kan alleen iets op grote schaal veranderen als de politiek zich ermee bemoeit. Daarom is het positief dat Europa een verbod wil op plastic wattenstaafjes, borden en bestek. Want van al het plastic dat jaarlijks geproduceerd wordt, is 40 procent voor eenmalig gebruik.
De beste manier om de plastic afvalberg in oceanen te bestrijden is nu eenmaal door minder plastic te gebruiken.
