ANALYSE – De Brexit-deadline is op een speciale EU-top met een half jaar uitgesteld. Tijdens een spoedbijeenkomst in Brussel op woensdagavond hebben de 27 overblijvende EU-leiders het verzoek van Theresa May voor een kort uitstel tot eind juni afgewezen en haar een langer uitstel tot 31 oktober aangeboden.
De Britse premier heeft eerder beloofd de Brexit niet nog verder uit te stellen dan 30 juni om te voorkomen dat Groot-Brittannië mee zou doen aan de komende Europese verkiezingen, maar kon weinig anders dan het aanbod accepteren.
Maar haar terugtrekkingsdeal is drie keer afgewezen door het Britse parlement en met weinig zicht op een doorbraak lijkt Groot-Brittannië voorlopig nog wel even de EU te blijven.
De beslissing tot nieuw uitstel heeft grote gevolgen voor de Britse en de Europese politiek. Mogelijk krijgt Groot-Brittannië de komende maanden een nieuwe premier, verkiezingen of een tweede referendum.
Na haar terugkeer uit Brussel heeft May donderdag verantwoording afgelegd in het Lagerhuis en de parlementariërs met klem gevraagd tijdens het komende paasreces hun “nationale plicht” te overdenken. In antwoord op een vraag van partijgenoot en Lagerhuislid Bill Cash zei ze niet van plan te zijn nu op te stappen. Verder stelde ze dat Labour en haar Conservatieve partij het meer eens zijn over hoe de Brexit vorm moet krijgen dan veel mensen denken.
Dit is het meest kansrijke scenario voor het verdere proces.
May en Corbyn zetten overleg voort
De regering-May zal vrijdag de gesprekken over een mogelijk compromis met oppositiepartij Labour hervatten. Toch lijken beide partijen ondanks de woorden van May in het Lagerhuis niet echt de hoop te hebben dat er een doorbraak kan worden bereikt. Een definitieve mislukking lijkt waarschijnlijker.
Labour-leider Jeremy Corbyn zei dinsdag nog dat de premier had geweigerd haar "rode lijnen" te verschuiven waardoor een deal onmogelijk is. "Gesprekken moeten wel tot beweging leiden, maar tot nu toe is er niks veranderd aan de rode lijnen."
De woede van felle Brexiteers bereikt een kookpunt
De woede van de felle Brexiteers binnen de Conservatieve Partij over het Brexit-uitstel waar May mee terugkwam uit Brussel, is nauwelijks te overschatten. Veel eurosceptische politici vinden dat ze Groot-Brittannië zonder deal uit de Europese Unie had moeten terugtrekken. Ze zijn tegen welk uitstel dan ook.
Woensdag werd al duidelijk hoe groot de mogelijke rebellie tegen de premier kan worden toen het parlement werd gevraagd May's verzoek tot kort uitstel te steunen. Hoewel de motie werd aangenomen, stemden 97 Conservatieven tegen en onthielden zich 80 van stemming, onder wie een aantal ministers.
Onder Conservatieve parlementariërs wordt dan ook volop gesproken over manieren waarop ze de premier kunnen dwingen op te stappen.
Het einde van May
Theresa May heeft al aangegeven dat ze bereid is om op te stappen als premier als het parlement haar deal goedkeurt. Een nieuwe leider kan dan de tweede fase van de onderhandelingen met de EU kan voeren.
Maar nu het einde van de eerste fase nog behoorlijk lang op zich kan laten wachten, is ze voorlopig nog niet van plan te vertrekken. Ze wil echt eerst haar deal goedgekeurd zien en het artikel 50-proces hebben afgerond voordat ze vertrekt. Dat maakt het heel lastig voor iedereen die haar weg wil hebben. Volgens de regels van de Conservatieve Partij kan er tot december namelijk geen formele stemming over haar positie gehouden worden, omdat ze voor afgelopen Kerstmis een zogeheten no-confidence vote heeft overleefd.
Maar ondanks dat proberen verschillende partijgenoten de premier nog steeds weg te krijgen. Eerder deze week heeft een aantal Conservatieve parlementariërs er bij voorzitter Graham Brady van het invloedrijke 1922 committee op aangedrongen haar te vertellen dat ze het vertrouwen kwijt is en daarom terug moet treden.
Als Brady dat weigert, dan hebben de Conservatieve parlementariërs nog andere mogelijkheden achter de hand om May weg te krijgen. Sommigen hebben al opgeroepen een informele vertrouwensstemming te houden. Als een meerderheid van haar partij haar dan niet blijkt te steunen, wordt de druk wel erg groot. Anderen hebben voorgesteld om alle wetgeving die van de regering komt te blokkeren, waarmee het hele wetgevingsproces tot stilstand komt.
Voormalig partijleider en euroscepticus Iain Duncan Smith verwoordde het sentiment dat onder Conservatieve bankbenchers leeft woensdag als volgt: "Mijn advies aan de premier is om niet voor een tweede vertrouwensstemming te gaan, want die zal ze zeker vrijwel verliezen en dat zal een enorme vernedering voor haar zijn."
Voorafgaand aan het EU-besluit zei Duncan Smith woensdag tegen Sky News al dat May voor het partijcongres in oktober op zou moeten stappen als de Europese leiders haar een lang uitstel zouden verlenen.
Een strijd om het Conservatieve leiderschap
Een strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij lijkt dit jaar onvermijdelijk. Het exacte moment daarvan hangt af van wanneer May vertrekt en of dat vrijwillig is of niet.
Als de eurosceptische tegenstanders van de premier, zoals voormalig minister Boris Johnson van Buitenlandse Zaken, hun zin krijgen, zal ze nog dit voorjaar opstappen en kunnen de Conservatieven gaan strijden om haar te mogen vervangen.
De parlementariërs van de Conservatieve Partijen zullen dan uit alle gegadigden twee kandidaten selecteren. Vervolgens wordt tussen hen wordt gekozen door alle betalende partijleden.
De winnaar zal hoogstwaarschijnlijk een Brexiteer zijn, omdat de leden van de Conservatieve Partij over het algemeen zeer eurosceptisch zijn. En het zou ook zomaar eens een grote onbekende kunnen zijn. Maar wie het ook wordt, de nieuwe premier zal hoe dan ook voor dezelfde problemen komen te staan als May.
Er is geen meerderheid in dit parlement voor de deal van May en bij een harde Brexit zal die steun alleen maar verder afnemen. En een Brexit-deal waarbij de Britten binnen de douane-unie blijven, kan mogelijk wel op een meerderheid rekenen, maar de meeste Conservatieven zijn tegen.
Daarom denken de meeste mensen in Westminster dat nieuwe verkiezingen onvermijdelijk zijn.
Opnieuw uitstel
De beslissing van deze week om de Brexit-deadline uit te stellen heeft voorlopig wel een no deal-Brexit voorkomen, maar lost de politieke patstelling in Groot-Brittannië van het afgelopen half jaar niet op.
Zonder parlementaire meerderheid en met een harde kern van Conservatieve Lagerhuisleden die wat er ook gebeurt altijd tegen haar deal zullen stemmen, is de kans behoorlijk groot dat Groot-Brittannië op 31 oktober nog nauwelijks vooruitgang zal hebben geboekt.
Als dat inderdaad zo is dan zal de druk op May om voor de derde keer uitstel voor de Brexit te vragen immens worden. Een aantal EU-leiders zullen dan voor zijn - een meerderheid wilde artikel 50 al verlengen tot maart 2020 - maar een deel ook niet. De Franse president Emmanuel Macron speelde een bepalende rol om de EU te dwingen geen langer uitstel te verlenen dan oktober. Het zal heel moeilijk worden hem tot een nieuwe verlenging over te halen.
Nieuw uitstel lijkt daarom alleen mogelijk als er iets fundamenteel verandert in de Britse opstelling. En dat kan op twee manieren:
Een tweede referendum
Er is steeds meer steun in het Britse parlement voor een tweede referendum over het lidmaatschap van de EU. Labour heeft dat deze week ook al voorgesteld in de gesprekken met May en haar team.
Het meest kansrijk is een stemming waarbij gekozen wordt tussen de deal van May en in de EU blijven. Backbenchers noemen dat een "bevestigingsreferendum".
De regering van May blijft fel tegen deze optie en Labour-leider Jeremy Corby zelf is in tegenstelling tot veel van zijn partijgenoten ook sceptisch. Maar als het parlement de crisis niet weet op te lossen voor eind oktober, zou een nieuw referendum wel eens de enige mogelijke uitweg kunnen zijn. Maar een referendum kost wel 6 maanden tot een jaar om te organiseren en campagne voor te voeren. Daarom zou dat reden genoeg kunnen zijn voor de EU-leiders om nieuw uitstel te verlenen.
Nieuwe parlementsverkiezingen
Als er niet genoeg steun komt voor een tweede referendum en de patstelling ook niet op een andere manier doorbroken wordt, blijft er nog maar een optie over: algemene verkiezingen.
Als geen enkele Brexit-optie in dit parlement op een meerderheid kan rekenen, zit er niks anders op dan het te ontbinden en een nieuw parlement te kiezen. Volgens de huidige opiniepeilingen zal er dan opnieuw een parlement zonder duidelijke meerderheden ontstaan. Maar als alle andere mogelijkheden niks opleveren, zou het wel eens de enige overgebleven optie kunnen zijn.
Een andere aanleiding voor parlementsverkiezingen zou het moment dat May vertrekt kunnen zijn. Haar opvolger als leider van de Conservatieve Partij en premier zal vrijwel zeker een eigen mandaat willen hebben en dat betekent dat Groot-Brittannië dan binnen een paar maanden opnieuw naar de stembus zou gaan.
Lees hier meer over alle Brexit-perikelen:
- No deal-Brexit voorlopig van de baan: EU-leiders geven Theresa May uitstel tot 1 november
- Brexit heeft de Britse economie tot nog toe €77 miljard gekost – en het VK is nog niet eens vertrokken uit de EU
- Het piepkleine Duitse dorpje Gadheim wordt na de Brexit het geografische middelpunt van de EU en maakt zich al op voor extra toeristen
