- De Taliban hebben in razend tempo Afghanistan veroverd, onder meer omdat de extremistische groepering zeer rijk is.
- Volgens een VN-rapport verdiende de groep tussen de 300 miljoen en 1,6 miljard dollar per jaar aan drugshandel, afpersing, de verkoop van grondstoffen en gijzelingen.
- Ook worden de Taliban gefinancierd vanuit het buitenland, al zet de groep de laatste jaren in op financiële onafhankelijkheid.
Talibanstrijders aan het bureau van de gevluchte Afghaanse president Ashraf Ghani: het zal een van de iconische beelden worden van de val van Kaboel en Afghanistan. Net zoals de beelden van drommen wanhopige burgers op Hamid Karzai International Airport die het land proberen te ontvluchten, en zich zelfs met gevaar voor eigen leven aan de vleugels van opstijgende vliegtuigen klampen om hun lot onder de Taliban te ontvluchten.
Hoe kon dit gebeuren? Het is een brandende vraag op de lippen van burgers, politici, diplomaten en activisten.
De antwoorden zijn legio. Corruptie binnen de Afghaanse overheid, het falen van de internationale gemeenschap om een robuust Afghaans leger en politiemacht op te bouwen, de Amerikaanse inval van Irak die afleidde van Afghanistan of ‘westerse’ naïviteit, arrogantie en overmoed. De komende decennia zullen historici zich buigen om achter het definitieve antwoord te komen.
Een ding is wel duidelijk: Kaboel viel niet plotseling. Het was een proces waar de Taliban al jaren naartoe werkten. Een van de redenen dat deze religieuze militante groepering in staat was om het land na twintig jaar weer te heroveren, is hun rijkdom. Ze hadden de middelen om een lange uitputtingsslag tegen de internationale en Afghaanse strijdkrachten te voeren.
De Taliban verdiende het afgelopen decennium, volgens een rapport van de Verenigde Naties van afgelopen juni, jaarlijks tot wel 1,6 miljard dollar (of meer) aan hun activiteiten in Afghanistan. Ter vergelijking: de jaarlijkse begroting van de Afghaanse overheid was zo'n 5,5 miljard dollar.
Het forse inkomen van de Taliban is afkomstig uit de grondstoffen- en drugshandel, vastgoed, criminele activiteiten als ontvoeringen en met de donaties van buitenlandse organisaties en overheden. We zetten hieronder de vermeende inkomsten van de groep uiteen.
Drugshandel – 460 miljoen dollar
In de jaren negentig, zo beschrijft Steve Coll in zijn Pulitzer winnende boek Ghost Wars, bloeiden de papaverbloemen rijkelijk van de vruchtbare provincie Helmand in het zuiden van Afghanistan tot de kloofvalleien in het noordoosten van het land.
Uit die gebieden vloeiden dertig jaar geleden honderden tonnen heroïne vanuit de Pakistaanse stad Karachi naar de rest van de wereld. De drugshandel was niet alleen een belangrijke inkomstenbron voor de Taliban, maar ook van de vaak in armoede levende Afghaanse boeren.
Met een klein intermezzo in de afgelopen twintig jaar is die export van drugs ongehinderd doorgegaan. Volgens de VN verdienden de Taliban tussen april 2020 en april 2021 tot wel 460 miljoen dollar met de productie en handel in drugs.
Afghanistan is volgens de United Nations Office on Drugs and Crime nog altijd verantwoordelijk voor 84 procent van de wereldwijde opiummarkt van de afgelopen vijf jaar. Dit laat zien dat de ontwikkelingshulp en druk van internationale overheden en organisaties om boeren andere - minder lucratieve - gewassen te laten telen, simpelweg niet gewerkt heeft.
Journalist Laura Jedeed diende twee keer in Afghanistan. Volgens haar was er simpelweg geen overwinning mogelijk in de strijd tegen de plaatselijke opiumhandel. Boeren die noodgedwongen opiumpapaver verbouwden om zichzelf te onderhouden, werden of afgeperst door de Taliban of voegden zich bij de groep als internationale strijdkrachten hun velden verwoestten in de plaatselijke war on drugs.
Losgeld, afpersing en belastingen – 160 miljoen dollar
Volgens Mullah Mohamed Yaqoob, de 'financieel directeur' van de Taliban, verdient de groep jaarlijks 160 miljoen dollar aan belastingen. Dat meldt Radio Free Europe. De meest voor de hand liggende belastingbron is voor de Taliban de opiumhandel. Boeren 'betalen' zo'n 10 procent van de opbrengst aan de groep. De drugslaboratoria en handelaren dragen logischerwijs ook een klein percentage af aan de extremistische groepering.
Ook winkeliers, telecombedrijven, ontwikkelingsprogramma's en -organisaties betalen onder de tafel 'belastingen' om te kunnen werken in Afghanistan. Dit 'betalen van belastingen' moet met een korrel zout genomen worden, aangezien hier sprake is van afpersing, beschermingsgeld en losgeld – de onuitgesproken 'of anders' doet denken aan een wel heel dodelijk alternatief.
Hoewel de Taliban pas dit weekend definitief de macht greep in Afghanistan, functioneerde hun bewind in de rest van het land al jaren als de de facto overheid. Tegenover de BBC verklaarde de toezichthouder van de elektriciteitsnetwerken eind 2018 dat de Taliban jaarlijks zeker 2 miljoen dollar van Afghaanse consumenten aftroggelde voor het gebruik ervan.
Op de wegen van door Taliban bezet Afghanistan moeten chauffeurs tol betalen. In 2018 beheerste de extremistische groep al praktisch 70 procent van de infrastructuur, schreef de BBC in dat jaar, dus dat is een aanzienlijke bron van inkomsten geweest die alleen maar groeide de afgelopen drie jaar. Op die wegen betaalden handelaren ook belastingen over de vervoerde handelswaar. Afghanen onder Taliban-bewind dragen ook vormen van omzet- en vermogensbelasting af.
Handel in grondstoffen - 464 miljoen dollar
Wie een klein kind opvoedt in Nederland of Europa, loopt de kans een terroristische organisatie te financieren. Dat was in 2018 de schokkende conclusie van onderzoek door Global Witness.
De mensenrechtenorganisatie vond dat zowel Islamitische Staat als de Taliban handelden in mineralen zoals talk, gewonnen uit mijnen in gebieden die zij hadden veroverd. Die bestanddelen voor onder andere babypoeder en cosmetica zouden volgens het rapport geëxporteerd worden naar buurland Pakistan, verantwoordelijk voor een derde van de talk-import van de EU, waar het witgewassen zou worden als 'schone' handelswaar.
Europese bedrijven die mineralen als talk importeren, zijn zich bewust van de problematiek rondom conflict-talk. In 2015 werd er dan ook een talk-importverbod ingesteld voor Afghanistan.
Volgens Nick Donovan, campagneleider van Global Witness, was er in 2018 veel te weinig transparantie over de talkhandel en leidde dat er toe dat "Amerikaanse en Europese consumenten zonder dat ze het weten terroristische groepen steunen". De strenge controles van de Taliban op de Afghaanse mijnbouw – de gedwongen arbeid, de mineraalwinning en de export – maakt het vastleggen en in kaart brengen van de handel praktisch onmogelijk.
Europese bedrijven benadrukken desalniettemin dat hun gebruikte mineralen van leveranciers afkomstig zijn uit niet-problematische gebieden.
In het rapport van de VN uit juni wordt geschat dat de Taliban in 2020 misschien wel 464 miljoen dollar verdiend zouden hebben met de winning en export van mineralen. Dit zou een van de doelen van de groep hebben verwezenlijkt: om onafhankelijk te worden van donaties uit het buitenland.
Vastgoed - 80 miljoen dollar
Volgens The Conversation laten de Taliban zien dat ze weten hoe ultrarijken om moeten gaan met hun geld anno 2021. Want hoe groeit vermogen? Door het onder andere te investeren in vastgoed. Zo word je slapend rijk.
The Conversation citeert het Pakistaanse televisiekanaal SAMAA waar documenten, van een door een drone vermoorde islamitische geestelijke, laten zien dat de Taliban vastgoed in Afghanistan, Pakistan en andere landen bezitten. Naar schatting heeft de leiding van de groep zoveel vastgoed in handen dat het er 80 miljoen dollar per jaar mee verdient.
Buitenlandse investeerders – 100 tot 500 miljoen dollar
In de jaren tachtig kwamen de Afghaanse moedjahedien aan de macht door Amerikaanse hulp. In 'het kerkhof van wereldoverheersers' waren zij een proxygroep die het voor de VS konden opnemen tegen de grote vijand van de Koude Oorlog, de Russen. Die steunden op hun beurt weer het communistische regime dat in 1978 de macht greep.
De moedjahedien werden gefinancierd door onder andere de VS en Pakistan. Na de verdrijving van het Russische leger in 1989 stortte Afghanistan zich in een burgeroorlog. Zeven jaar later veroverden de Taliban, ontstaan uit de moedjahedien, Kaboel en een groot deel van het land.
Als internationale paria bleven de Taliban in het zadel door drugshandel, buitenlandse donaties en steun uit Pakistan en Saoedi-Arabië. Na de aanslagen van 9/11 kon Afghanistan hier niet meer op rekenen. Het was een harde les voor de fundamentalistische militie, wordt duidelijk uit het boek Ghost Wars van Steven Coll. De Taliban, in de meest recente incarnatie, proberen minder afhankelijk te zijn van buitenlandse fondsen dan rond de eeuwwisseling.
Volgens de BBC zouden de inkomsten van de Taliban uit het buitenland ergens tussen de 100 en 500 miljoen dollar per jaar kunnen liggen. Dat is een schatting op basis van een geheim CIA-rapport (uit 2008) en recentere inzichten van Afghaanse en Amerikaanse beleidsmakers.
Wie geeft er geld aan de Taliban? Amerika en Afghanistan wijzen naar Pakistan (dat een belang heeft bij een grensland dat tegen de belangen van India kan werken), Iran en Rusland (voor zowel regionale macht als wapen tegen rivalen als de VS).
In de zomer van 2020 kwamen berichten naar buiten dat Rusland, naast mogelijk wapens te leveren aan de groep, ook premies zou betalen aan de Taliban voor vermoorde Amerikaanse soldaten – al bleek later dat dit mogelijk niet waar was. Desondanks zette Rusland de afgelopen jaren sterk in op het aanhalen van de banden met de Taliban.
Ook rijke burgers uit de Golfstaten (onder andere Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten) geven gul aan de Taliban. Hoeveel precies is onbekend.
Maar het zijn niet alleen de ultrarijken in de regio die bijdragen. Voice of America signaleerde in juni van dit jaar dat in de Pakistaanse grensgebieden winkeliers, moskeegangers en arbeiders meer doneerden dan voorheen. En dat dit te maken had met de naderende terugtrekking van de Amerikaanse strijdkrachten uit Afghanistan.
