- Coronavaccinaties zijn een groot succesverhaal bij de bestrijding van de coronapandemie.
- Maar er zijn nog een paar belangrijke onbeantwoorde vragen over coronavaccins.
- De belangrijkste: hoelang beschermt een vaccin en hoe goed werkt het tegen nieuwe coronavarianten?
Het coronavirus is afgelopen week verder teruggedrongen in Nederland, mede dankzij het toegenomen aantal vaccinaties. Ook in andere landen dalen de cijfers en gaan de grenzen weer open.
Kortom: een enigszins normale zomer ligt in het verschiet.
Maar corona is nog niet verslagen. Het vervolg van de coronapandemie komt neer op drie belangrijke vragen over de vaccins, zeggen zes experts op het gebied van infectieziekten tegen Insider.
Ten eerste: hoelang beschermen vaccins tegen het coronavirus? Ten tweede: wordt de zoektocht naar nog betere vaccins een succes? En ten derde: wanneer heeft iedereen toegang tot coronavaccins?
Het antwoord op deze vragen bepaalt hoe de coronapandemie verder verloopt.
Hoelang beschermt een coronavaccin?
Jennifer Verani leidt het team van het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) dat de taak heeft om uit te vinden hoe goed de coronavaccins in de praktijk werken.
Verani's team kijkt naar alle verschillende manieren waarop Covid-19 zich kan voordoen en hoe de ziekte zich verspreidt. Alles van milde en asymptomatische klachten tot ziektepatronen met een dodelijke afloop is van belang bij het overwegen van eventuele extra vaccinaties.
"Als je een vaccin hebt dat bijvoorbeeld werkt tegen ernstige ziekte, maar niet werkt tegen asymptomatische infecties, dan kunnen er mensen rondlopen die besmet zijn en het verspreiden zonder dat ze het zelf weten", zegt ze.
Tot dusver viel één ding op aan de praktijkdata die haar team heeft verzameld wat betreft de vaccins van Pfizer en Moderna: ze blijken zeer effectief te zijn. "Ik denk dat deze consistente resultaten een indicatie zijn dat de vaccins erg goed zijn", zegt Verani.
Maar het is nog altijd niet echt duidelijk hoelang de bescherming van coronavaccins duurt. "We kunnen op dit moment nog niet zeggen wat de aanbevelingen zullen zijn met betrekking tot een extra vaccinatie in de toekomst", zegt Verani.
'Een paar jaar' bescherming, misschien meer
Paul Offit, een vaccinonderzoeker aan de universiteit van Pennsylvania, denkt een weloverwogen indicatie te kunnen geven over wanneer een extra vaccinatie nodig is.
Hij voorspelt dat de algehele werkzaamheid van de vaccins in de loop der tijd af zal nemen, van ongeveer 90 procent naar 80 procent, naar 70 procent en dan naar 60 procent.
Maar hij vermoedt dat de bescherming tegen ernstige klachten hoog zal blijven – dichter bij de 90 procent – zelfs als reeds gevaccineerde mensen vatbaarder worden om een lichte vorm van Covid-19 op te lopen.
Offit vermoedt dat het gros van de gevaccineerde mensen de komende drie tot vijf jaar geen extra shots nodig heeft, zolang er geen nieuwe varianten opduiken die de huidige vaccins te slim af zijn.
Dat is langer dan wat de topbestuurders van vaccinmakers Moderna en Pfizer onlangs zeiden. Die dachten aan één prik per jaar.
"Bestuurders van vaccinproducenten praten over extra vaccinaties", zegt John Moore, hoogleraar immunologie en microbiologie aan Weill Cornell Medical College. "Maar je weet dat deze bedrijven een specifiek belang hebben, namelijk meer vaccins verkopen. Dus ik luister niet naar wat CEO's zeggen."
De immuunrespons van mensen is complex, waardoor het lastig is om precies te bepalen wanneer de bescherming te veel is afgenomen. Ook reageert niet iedereen op dezelfde manier.
Mensen met een verzwakt immuunsysteem krijgen misschien nooit een heel robuuste bescherming, zelfs als ze gevaccineerd zijn. Dit terwijl gevaccineerde mensen die al een coronabesmetting hebben gehad waarschijnlijk het langst beschermd zijn.
Neutraliserende antilichamen in het bloed zijn de belangrijkste manier om een succesvolle reactie op een vaccin te meten. Maar de menselijke immuunrespons gaat veel verder dan dat.
Bij de mate van bescherming zijn ook B-geheugencellen en T-cellen van belang. Deze cellen blijven veel langer een rol spelen in vergelijking tot neutraliserende antilichamen. Zo kan het lichaam als het ware 'onthouden' hoe het virus eruitzag.
Inzicht krijgen in het relatieve belang van verschillende factoren – en wanneer geen sprake meer is van voldoende bescherming tegen het coronavirus – is cruciaal om te bepalen wanneer extra shots gegeven moeten worden, zegt Catarina Hioe. Zij doet onderzoek naar infectieziekten bij de Mount Sinai School of Medicine.
Nieuwe coronavarianten maken de zaak ingewikkelder
Het is meer dan een jaar geleden dat wetenschappers de genetische code van SARS-CoV-2, het virus dat Covid-19 veroorzaakt, hebben ontrafeld en zijn begonnen met het ontwerpen van vaccins. Intussen reist het virus gestaag de wereld over en transformeert het in steeds besmettelijkere varianten.
Veel landen hebben nog steeds geen tot weinig toegang tot vaccins, dus is de bevolking onvoldoende beschermd tegen het coronavirus. Dit betekent dat nieuwe coronavarianten een bedreiging zullen blijven vormen.
Varianten kunnen coronavaccins wat minder effectief maken, maar tot nu toe is geen enkele variant voldoende veranderd om de vaccinaties ineffectief te maken.
Toch zijn er zorgen dat sommige varianten die nu actief zijn de levensduur van de vaccinbescherming kunnen verkorten.
Moderna heeft onlangs gegevens vrijgegeven van deelnemers aan klinische onderzoeken die zes maanden geleden het vaccin kregen. Ongeveer de helft van hun bloedmonsters vertoonde geen detecteerbare niveaus van antilichamen bij blootstelling aan de B.1.351-variant die voor het eerst gevonden werd in Zuid-Afrika.
Dat betekent echter niet dat met Moderna gevaccineerde mensen niet beschermd zijn tegen B.1.351. Andere componenten van het immuunsysteem, T-cellen en B-geheugencellen, zouden kunnen ingrijpen. Nieuwe praktijkstudies naar de effectiviteit van vaccins laten inderdaad zien dat de vaccins goede bescherming bieden tegen coronavarianten.
En Moderna (en andere vaccinproducenten) zijn nu specifieke B.1.351-vaccins aan het testen. Het gaat hierbij om een aanvullende prik die enkele van de meest verontrustende mutaties die het virus heeft ondergaan, onschadelijk moet maken.
Kunnen we betere vaccins maken?
Nieuwe soorten vaccins zijn waarschijnlijk onderweg. Nog in 2021 verwachten ten minste vier grote vaccinprogramma's resultaten van vergevorderde studies. Die zouden kunnen leiden tot wijdverbreid gebruik van vaccins, waardoor er meer doses beschikbaar komen om de wereld te beschermen.
Ook zijn vaccinmakers enthousiast over robuustere vaccins die toekomstige coronavarianten kunnen aanpakken en vaccins in andere vormen zoals pleisters, neussprays en tabletten.
Dr. Gregory Poland en zijn team in de Mayo Clinic werken aan een van deze volgende generaties vaccins met als doel om binnen een jaar met de eerste menselijke studies te beginnen. Het doel is om een vaccin te maken dat niet alleen kan beschermen tegen SARS-CoV-2, maar ook tegen soortgelijke virussen die in de toekomst kunnen ontstaan.
Zelfs voor vaccins die al zijn uitgerold, is het onderzoek nog lang niet voorbij. Zo bekijken onderzoekers of verschillende combinaties van Covid-19-vaccins voor een hogere effectiviteit zorgen.
Andere wetenschappers verdiepen zich in zeldzame bijwerkingen zoals anafylaxie en ongebruikelijke bloedstolsels. Zij hopen de oorzaak van deze klachten te vinden om zo de huidige vaccins te verbeteren.
Wanneer zijn er vaccinaties voor iedereen?
De Wereldgezondheidsorganisatie voorspelde in april dat, in het beste geval, maar 26 procent van de mensen die in de armste landen ter wereld wonen toegang kan krijgen tot coronavaccins via Covax, het internationale vaccinatieprogramma. Maar dat was voordat een golf van nieuwe coronabesmettingen en sterfgevallen India trof.
De corona-uitbraak in India heeft de leveringsdoelen van Covax voor de eerste helft van 2021 aanzienlijk belemmerd. "Tegen het einde van juni zullen we te maken hebben met een tekort van 190 miljoen doses", luidt een recente verklaring van het initiatief.
Covax levert in de eerste helft van dit jaar naar verwachting de helft van de 380 miljoen doses die het oorspronkelijk wilde distribueren in landen met lage- en middeninkomens.
Daardoor zal een aanzienlijke meerderheid van de wereldbevolking tot in 2022 en daarna kwetsbaar blijven voor Covid-19 en eventuele nieuwe varianten.
Dat is een gevaarlijk scenario, omdat dit de ideale omstandigheden zijn voor het ontstaan van coronavarianten die bestand zijn tegen de huidige vaccins.
"Er zijn nog steeds een heleboel infecties gaande. Dat is eng", zegt Hioe van de Mount Sinai School of Medicine. "Deze situatie is een perfecte manier om mutaties te creëren die de werking van vaccins ondermijnen."
Lees meer over het coronavaccins:
- Dit zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen de vaccins van Pfizer en Moderna – van veiligheid tot bijwerkingen
- Groep artsen begint website voor coronavaccins die overblijven – check of je in jouw buurt nu een prik kunt scoren
- Waarom het vrijgeven van patenten voor coronavaccins niet gaat helpen om de productie te versnellen
