- Rusland heeft als grote exporteur van gas en olie boven verwachting veel verdiend aan de energiecrisis in Europa.
- Als leveranties van aardgas onderdeel worden van een conflict rond Oekraïne, doet dat pijn in Europa, maar Rusland is zelf ook kwetsbaar.
- Wanneer Europa serieus op zoek gaat naar alternatieven voor Russisch gas, is de schade op de lange termijn groot voor de Russische president Poetin.
- Lees ook: VS overweegt extra troepen in te zetten in Oost-Europa vanwege dreigende invasie van Oekraïne
ANALYSE – In het licht van de dreigende crisis rond Oekraïne wordt veel gesproken over de Europese afhankelijkheid van Russisch gas. Maar het omgekeerde geldt ook: de export van gas en olie is een extreem belangrijke inkomstenbron voor Rusland.
De energiecrisis in Europa heeft Rusland afgelopen jaar bepaald een windeieren gelegd. Volgens persbureau Reuters oversteeg de verkoop van gas en olie in 2021 alle prognoses.
Het Russische ministerie van Financiën rekende voor het jaar 2021 op een olieprijs van gemiddelde 45 dollar per vat, maar gemiddeld over het jaar genomen kwam dat uiteindelijk neer op zo’n 69 dollar per vat.
Dit leverde de Russische economie een flinke meevaller op. De Russische regering schat dat het land afgelopen jaar omgerekend zo’n 105 miljard euro heeft verdiend aan de export van olie en gas, Dat is ruim 51 procent meer dan verwacht.
Wat betreft de prijzen van olie en gas ziet het er voorlopig niet naar uit dat er een scherpe daling zit aan te komen. Volgens zakenbank Goldman Sachs kan de prijs voor een vat olie dit jaar nog oplopen tot 100 dollar vat.
'Rusland heeft Europa in een houdgreep'
Europa is voor ongeveer 35 procent van z'n gasverbruik afhankelijk van leveringen uit Rusland. Door de aanhoudende crisis rond Oekraïne ligt deze afhankelijkheid echter onder de loep.
Rusland kent een lange geschiedenis waarbij aardgas en olie ingezet worden als geopolitiek strijdmiddel. De nog altijd niet in gebruik genomen Nordstream 2-gaspijpleiding - die vanuit Rusland via de Oostzee naar Duitsland loopt - zou Europa van extra Russisch gas kunnen voorzien, maar is juist daarom ook omstreden.
"Het is kristalhelder dat Rusland Europa - de EU en het Verenigd Koninkrijk - momenteel in een houdgreep heeft", vertelde Timothy Ash, strategisch analist voor opkomende markten bij Bluebay Asset Management, afgelopen najaar al tegen CNBC.
Conflict in Oekraïne zet mogelijk streep door energierelatie met Rusland
De oplopende spanningen in Oekraïne kunnen de relatie tussen Rusland en Europa op het gebied van energielevering zwaar onder druk zetten.
Als Russische troepen de grens oversteken naar Oekraïne, liggen er al zware sancties klaar. Opties die worden overwogen, zijn het schrappen van de omstreden Nordstream 2-gasleiding, Rusland uit het internationale banksysteem SWIFT weren en sancties voor Russische energiemaatschappijen.
Voor Rusland zullen dergelijke sancties vergaande gevolgen hebben. De afgelopen jaren maakten de inkomsten uit olie en gas gemiddeld zo'n 40 procent uit van de Russische staatsbegroting.
Maar, waarschuwt The Financial Times, Moskou heeft de afgelopen jaren ook veel geïnvesteerd in maatregelen om zichzelf in te dekken tegen sancties.
Zo heeft Rusland de afgelopen jaren, mede door de verkoop van olie en gas, een strategisch spaarpotje opgebouwd van omgerekend 550 miljard euro. Moskou bouwde de afgelopen jaren zelfs aan een alternatief internationaal banksysteem om naast, of zonder, SWIFT alsnog betalingsverkeer mogelijk te maken.
Energiecrisis: pijn voor Europa op korte termijn, gevaar voor Rusland op lange termijn
"De kosten van sancties gericht op de Russische energiesector zullen het hardst gevoeld worden door de burgers in Europa", benadrukt David Cortright tegenover Al Jazeera. Hij is de directeur van het Global Policy Initiative aan de University of Notre Dame.
Als de levering van gas en olie uit Rusland wordt afgeknepen, zullen de prijzen in Europa stijgen en neemt de schaarste aan energie toe.
Het is hierbij vooral een kwestie van de korte- versus de lange termijn. Op de korte termijn doet het wegvallen van Russische energie vooral pijn in Europa. Maar op de lange termijn kan dit als een boemerang terugslaan op Rusland zelf.
De totale Russische export bedroeg afgelopen jaar omgerekend zo'n 433 miljard euro. Daarvan kwam 36 procent uit ruwe olie en olieproducten en ongeveer 13 procent uit aardgas. Samen dus bijna de helft.
De 'energiecomponent' van de Russische export bedroeg afgelopen jaar liefst 212 miljard euro. Als de Russische president Poetin een jaarlijkse inkomstenstroom van die omvang voor de langere termijn op het spel zet, heeft het land een serieus probleem.
Europa is samen met de VS al naarstig op zoek naar oplossingen voor het eventueel wegvallen van Russische energieleveringen op de korte termijn, onder meer door te kijken of er meer vloeibaar aardgas uit Qatar kan naar Europa kan komen. Vorig jaar beloofde ook Noorwegen om de winning van aardgas op te schroeven voor de Europese markt.
