Gaat Donald Trump de vier jaar volmaken als president van de Verenigde Staten? Het massale protest tegen zijn immigratiestop en de schandalen die hem achtervolgen – bijvoorbeeld over het contact dat zijn team had met de Russen rond de verkiezingen – maken de tongen los over een eventuele afzetting. Je kunt bij gokkantoren zelfs al inzetten op een ‘impeachment-procedure’ tegen Trump.
Allemaal hoogst speculatief natuurlijk. Maar hoe gaat dat eigenlijk in zijn werk, het afzetten van een Amerikaanse president?
Allereerst moet er voldoende grond zijn om een afzettingsprocedure te beginnen. De grondwet van de Verenigde Staten stelt dat de president zich moet schuldig hebben gemaakt aan “high crimes and misdemeanors” – zware misdrijven dus, en beduidend meer dan de pr-relletje.
Wat precies de reden zou moeten zijn voor een impeachment, wordt niet duidelijk omschreven in de wet, maar je moet denken machtsmisbruik of meineed.
Drie voorgangers van Donald Trump kregen al te maken met een afzettingsprocedure: Andrew Johnson (1868), Richard Nixon (1974) en Bill Clinton (1998).
Johnson had tegen de grondwet in zijn minister van Oorlog ontslagen; bij Nixon was het Watergate-schandaal de aanleiding en Clinton werd beschuldigd van meineed en machtsmisbruik bij de affaire met Monica Lewinsky.
Afzetting president: senaat beslist
Een afzetting is een tweetrapsraket in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Het Huis van Afgevaardigden bepaalt of er voldoende grond is om zo'n procedure te starten. Nixon besloot bijvoorbeeld zelf nog voor de stemming af te treden; in principe is een normale meerderheid voldoende - de helft plus 1 dus.
In het verleden was dat geen probleem: bij Johnson en Clinton werd de procedure aangenomen. Maar beide presidenten waren Democratisch, terwijl de Republikeinen een meerderheid hadden in het Huis van Afgevaardigden.
Bij Trump ligt het anders: de Republikeinen hebben een ruime meerderheid in het Huis van Afgevaardigden: 241 van de 435 zetels worden bezet door een Republikein. Een afzettingsprocedure kan alleen worden aangenomen als zeker 24 Republikeinen met de Democraten meestemmen.
Over twee jaar zijn er opnieuw verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden; dan komen de kaarten mogelijk anders te liggen.
Als de procedure eenmaal door het Huis van Afgevaardigden is, wordt de president berecht in de Senaat. De opperrechter van het Amerikaanse Hooggerechtshof leidt die procedure. Daarna stemmen de Senatoren over een afzetting. Daarbij is een twee derde meerderheid nodig.
Zowel Andrew Johnson als Bill Clinton overleefden deze stemming - hoewel het bij Johnson maar één stem scheelde. De Republikeinen hebben ook nu een meerderheid in de Senaat; zij bezitten 52 van de 100 zetels.
Pence neemt het over
De kans dat Trump daadwerkelijk wordt afgezet door de Senaat, is dus niet zo groot - hij zou dan dus de allereerste president zijn bij wie het zo ver komt.
Mocht het desondanks toch gebeuren, dan neemt Mike Pence in principe het stokje over. En dat zou sommige Republikeinen wel eens een zetje in de rug kunnen geven om Trump toch af te laten zetten. Hoogleraar Allan Lichtman - die een model ontwikkelde waarmee hij alle presidentsverkiezingen sinds 1984 goed voorspelde - denkt dat de Republikeinen eigenlijk liever Pence als president zien.
“Ze zullen het prachtig vinden als Pence het wordt – een absoluut nuchtere, conservatieve en controleerbare Republikein”, aldus Lichtman. “En ik ben er vrij zeker van dat Trump iets zal doen om de Republikeinen de kans te geven om hem af te zetten, iets dat de nationale veiligheid in gevaar brengt of goed is voor zijn eigen belang.” Deze voorspelling deed Lichtman overigens niet op basis van zijn model - het is pure intuïtie.
