Je zou denken dat vliegtuigen een fijne plek zijn om te vertoeven, aangezien ze passagiers vaak naar hun vakantieoord brengen, of naar verre familie of vrienden.
Zelfs zakelijk vliegen zou je als een voorrecht kunnen zien – aangezien je betaald de grens over mag en al dan niet een andere cultuur mag opsnuiven.
Toch blijkt het vliegtuig een broeinest van ergernis en agressiviteit. En dat komt omdat je (bij het instappen) in de aluminium buis, geconfronteerd wordt met mensen die het net iets beter – of slechter – hebben dan jij. Dit beschrijft Keith Payne in De Gebroken Ladder, een boek over de invloed van ongelijkheid op ons gedrag.
Cijfers laten zien dat steeds meer mensen de ‘ontberingen’ in het vliegtuig trotseren. In 2017 stapten wereldwijd 4,1 miljard passagiers in vliegtuigen, 7,1 procent meer dan in 2016 en bovendien een record, liet de internationale burgerluchtvaartorganisatie ICAO weten.
‘Het vliegtuig is een microkosmos’
Eenmaal in het vliegtuig bevinden mensen zich in een ‘opmerkelijke microkosmos’ van het leven, zoals Payne het in zijn boek noemt.
Passagiersvliegtuigen zijn volgens hem de 'fysieke belichaming van de statushiërarchie, maatschappelijke ladders van gestoffeerd aluminium met stoeltjes. De rangen in de maatschappij worden 'vertegenwoordigd door rijen, groepen die als eerste en laatste aan boord mogen gaan, en de verschillende klassen in de cabine', schrijft Payne.
In het begin van zijn boek schetst hij wat de gevolgen kunnen zijn als die door rangen gescheiden mensen elkaar in het vliegtuig treffen - het leidt tot wangedrag.
Eén voorbeeld betreft Ivana Trump. Een vrouw waarvan velen zouden zeggen dat ze niet veel te klagen heeft. De ex van Donald Trump wist tijdens de scheiding in 1992 een behoorlijke hap uit zijn fortuin te nemen. Naar schatting heeft de voormalige professioneel skiester 14 tot 20 miljoen dollar binnengesleept, en de voogdij over hun drie kinderen.
De bekendheid die Ivana door haar huwelijk met Donald genoot, legde haar ook geen windeieren. Jaren na de scheiding, in 1995, figureerde ze zelfs samen met haar ex-man in een Pizza Hut-spotje waarin ze gaat voor de allerlaatste punt. "You're only entitled to half", zegt Trump daarop. Volgens website The Richest zou Ivana Trump goed zijn voor 60 miljoen dollar.
Ivana Trump trok het niet in de businessclass
Haar welvarende leven kon echter niet voorkomen dat ze in 2009, tijdens een vlucht van Palm Beach in Florida naar New York, uit haar vel sprong. Zittend in de businessclass, maakten een paar kinderen die bij haar in de buurt zaten, haar het leven zuur.
Ze deed haar koptelefoon op om zich af te sluiten van de herrie die het kroost produceerde. Maar toen er ook nog een baby begon te huilen, knapte er iets, schrijft Payne. 'Ze ontstak in blinde razernij en schreeuwde: "Little fucks!"' Een stel agenten moest haar het vliegtuig uitzetten.
Misschien had Ivana Trump haar dag niet, misschien speelde mee dat ze een maand eerder van haar vierde man, de Italiaanse ondernemer Rossano Rubicondi, gescheiden was.
Maar volgens Payne kan het vliegtuig als tijdelijke habitat al genoeg reden zijn om het op je heupen te krijgen. Hij haalt een studie aan van de psychologen Katherine DeCelles en Michael Norton, die aantoont dat de 'statushiërarchie in de commerciële luchtvaart een verborgen, maar sterke invloed uitoefent op ons gedrag'.
Businessclass verhoogt de kans op incidenten
De onderzoekers vergeleken vluchten mét en zonder businessclass. Want als ongelijkheid in status kan leiden tot wangedrag, zouden de onderzoekers meer woedeaanvallen moeten tellen op vluchten mét businessclass, legt Payne in zijn boek uit.
Het onderzoek toont inderdaad dat de kans op een woede-incident vier keer zo groot is in een toestel met businessclass dan in een toestel zonder eersteklas cabine. Uiteraard speelden ook andere factoren een rol, zoals vertraging.
Maar de aanwezigheid van businessclass in een vliegtuig verhoogt de kans dat de 'vrede daar wordt verstoord' evenveel als een vertraging van negen en een half uur.
Passagiers worden verder gepijnigd als ze vóórin moeten instappen in een vliegtuig mét businessclass. Dit is in de meeste toestellen het geval. Reizigers van de economyclass 'moeten de hele gang door en hun bagage meesjouwen langs hen die, welvarend als ze zijn, al heerlijk comfortabel in hun stoel zitten', schetst Payne.
Kleine verschillen in status hebben al invloed op ons gedrag
Ongeveer bij 15 procent van de vluchten stappen passagiers in het midden of achterin in. De onderzoekers concludeerden dat de kans op een woedeaanval twee keer zo groot is op vluchten waarin passagiers bij de neus van het vliegtuig aan instappen. Overigens staat die kans gelijk aan de kans op een woede-uitbarsting bij een vertraging van zes uur.
De onderzoekers hebben dus laten zien dat ongelijkheid passagiers parten speelt in het vliegtuig. Payne vindt het fascinerend dat 'relatieve verschillen onder de respectabele middenklasse kan uitmonden in conflict en chaos'. Want laten we wel wezen: een enorm groot verschil tussen arm en rijk- à la sloppenwijk versus villawijk- is er niet in het vliegtuig. Er is geen sprake van 'bezitters en bezitlozen', zegt Payne. Immers, 'maar weinig echt arme mensen kunnen zich een ticket in de economyclass van enkele honderden euro's veroorloven'.
Wie in een vliegtuig van A naar B gaat, is dus relatief rijk, maar schrijft Payne: 'Als de ongelijkheid te groot wordt om te negeren, gaat iedereen net als Ivana Trump, vreemd doen'.
