ANALYSE – Er zijn voldoende signalen dat de dollar op korte termijn in een gunstige positie verkeert ten opzichte van de euro.
De potentiële groei van de Amerikaanse economie is hoger dan die van de Europese Unie, plus het stelsel van de Amerikaanse centrale banken bouwt de monetaire steun aan de economie flink af – sneller dan de Europese Centrale Bank in ieder geval.
Die twee dingen wijzen op toenemende renteverschillen tussen de twee blokken, wat weer een duw in de rug betekent voor de dollarkoers – een oude valutawet.
Maar politieke trends kunnen die relatie tussen rentes en valutakoers (tijdelijk) doorbreken. Zowel Europa als Amerika kampt met diepgaande problemen.
De film Network uit 1976 had wat dit betreft profetische waarde en past perfect in de hedendaagse, verhitte sfeer ingegeven door de mediarevolutie, populisme en economische stagnatie voor velen terwijl de top verder uitloopt.
Network verhaalt over een televisiezender die kampt met tegenvallende kijkcijfers en via spektakel en woede die cijfers weer opkrikt. De hoofdrolspeler tiert: “I'm as mad as hell, and I'm not going to take this anymore.”
Het is niet voor niets dat juist nu een toneelbewerking van de film hoge ogen gooit op West End.
Anonieme trollen op internet
De huidige boosheid is ingegeven door het idee dat open samenlevingen en vrije markten voor menigeen niet opleveren wat altijd voorgeschilderd is. Die open samenlevingen zijn in het geding. Mede door hun eigen sterke punt: democratieën zijn zo ingericht dat veranderingen geleidelijk worden doorgevoerd en niet door de massa abrupt worden afgedwongen.
Filosoof Karl Popper sprak van ‘piecemeal social engineering’: stapsgewijze verandering, in plaats van grote geplande verandering, omdat je de toekomst niet kan voorspellen. Maar ja, als de vooruitgang te traag gaat of niet plaatsvindt, gaat het volk morren. Zeker als mensen een steeds kortere aandachtsspanne hebben door technologische vooruitgang en het veranderende medialandschap.
Het Facebook-tijdperk heeft – in de woorden van historicus Michael Ignatieff - een nieuw monster losgelaten: de anonieme bruut die op internet tegen alles aantrapt en massa’s opzweept met nepnieuws of uit de context getrokken zaken. Dit verziekt het debat, drijft partijen uit elkaar en maakt compromissen moeilijker.
Bovendien zorgen de algoritmes van internetbedrijven ervoor dat mensen in hun eigen filterbubbel leven. En passant doen gesloten samenlevingen – autocratieën als Rusland – een duitje in het zakje door onrust te zaaien in open samenlevingen, terwijl zij hun eigen maatschappijen afsluiten voor externe invloeden.
Afbrokkelen van de democratie
Door bovenstaande ontwikkelingen is sprake van cynisme en wantrouwen tegenover de gevestigde orde en worden open samenlevingen van binnenuit uitgehold. We zien een verschuiving van een politiek van tegenstanders naar een politiek van vijanden.
Opponenten worden niet langer gezien als mensen met wie je in debat gaat, een compromis sluit en aan het einde van de werkdag nog een biertje drinkt. Nee, nu worden opponenten in eerste en laatste instantie gezien als vijanden die verslagen moeten worden. Compromisbereidheid is verraad.
Hierdoor komen overheden en open samenlevingen onder druk. Een open samenleving kan niet zonder sterke, soevereine staten die met zelfvertrouwen samenwerken met andere staten en controle hebben over hun grenzen. Maar die sterke staten hebben betrokken burgers nodig en goed verankerde en functionerende instituties.
Hiervan is steeds minder sprake. Mede omdat we in het Westen te zelfgenoegzaam zijn geworden over democratie. Na de val van de Muur was de overtuiging dat alle landen zouden eindigen als democratie. Helaas, geschiedenis kiest geen kant, heeft geen moraal en verloopt niet lineair.
Democratie beschouwen als onveranderlijke eindstaat is naïef. Bovendien is de huidige democratische staatsvorm nog maar een kind. Neem een van de meest succesvolle en geroemde westerse landen: Zwitserland. Zwitserse vrouwen kregen pas in 1971 actief kiesrecht en pas in 1991 verschafte het laatste kanton stemrecht aan vrouwen over lokale aangelegenheden.
Met name sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben we golven van democratisering gezien, maar sinds een decennium zit mondiale democratisering in het slop. Bovendien vond in het verleden achteruitgang bijna uitsluitend plaats in autoritaire of hybride systemen; de laatste jaren ook in westerse landen.
Is de Amerikaanse Droom vervlogen?
De problemen in de Verenigde Staten zijn wat dit betreft groter dan in de eurozone. De VS is decennialang het lichtende – met soms een donkere, duistere vlek – voorbeeld geweest voor velen.
Een kunsttentoonstelling in Nederland en Duitsland vormt letterlijk een goede illustratie hiervan. De kunstwerken samengebracht onder de noemer The American Dream vormen een ode aan het veelzijdige, kleurrijke land van ongekende mogelijkheden. Leven, vrijheid en welvaart staan centraal met als ultieme viering (gelardeerd met het nodige sarcasme) van de consumptiemaatschappij het werk van Andy Warhol en andere popart-kunstenaars.
Warhol zei: "I love Los Angeles. I love Hollywood. They're so beautiful. Everything's plastic, but I love plastic. I want to be plastic."
Een recensent van NRC merkte scherpzinnig op dat na Warhol niets wezenlijks meer veranderd is. Is de Amerikaanse Droom verstard, achterhaald en/of onbereikbaar? De Amerikaanse Droom wordt al een halve eeuw gerecycled, maar roept steeds meer scepsis op. Trump en het Trumpisme komen daaruit voort.
De Economist Intelligence Unit stelt ieder jaar een lijst op waarbij landen beoordeeld worden op basis van hoe zij scoren op zestig democratische indicatoren.
De VS viel afgelopen jaar voor het eerst in de categorie van gemankeerde democratie. Met name door het gedaalde vertrouwen in het functioneren van publieke instituties. En juist een goed functionerende overheid is van groot belang nu schulden ver zijn opgelopen en productiviteit onder druk staat.
Amerika versus Europa
De eurozone is ook zeker niet perfect. In tegendeel, elf van de negentien eurolanden vallen in de categorie ‘flawed democracy’. Echter, waar de meeste gemankeerde eurolanden veelal een democratische ontwikkeling ten goede laten zien, vertoont de VS juist verval.
Bovendien behalen eurolanden die in de categorie 'volledige democratie' vallen vrijwel in alle gevallen ook direct zeer hoge scores. Daarnaast is het veelzeggend dat de economische sterke eurolanden allemaal in de hoogste categorie vallen: denk aan Duitsland, Nederland, Finland en Oostenrijk.
Ook het land dat vaak wordt geroemd als zwak eurolid dat sterke hervormingen doorvoerde, Spanje, scoort beter dan de VS. En juist de grote landen die grote obstakels moeten overwinnen, scoren ruwweg hetzelfde als de VS: Frankrijk en Japan. Maar waar in Frankrijk de president inziet hoe hij zijn land kan versterken, zien we in Amerika het tegenovergestelde.
Ook andere onderzoeken impliceren dat de Amerikaanse democratie onder grotere druk staat dan die in de meeste Europese landen. Zo zijn Amerikanen meer dan Europeanen geneigd om een militaire coup goed te keuren als een overheid incompetent is.
De VS mag volgens de Amerikaanse non-gouvernementele organisatie Freedom House nog altijd een vrij land zijn met een prachtige score van 89 uit 100, maar hiermee blijven ze wel achter op bijvoorbeeld Nederland (99), Portugal (97), Duitsland (95) en Spanje (94).
Dollar in het nauw?
Dit brengt ons terug bij de vraag of politieke trends de impact van renteverschillen tussen de eurozone en VS zodanig compenseren, dat de euro-dollar-koers voorlopig niet de verzwakking laat zien die op basis van het verleden verwacht kan worden.
Als de Amerikaanse politiek vastloopt of, nog erger, volledig ontspoort, kan dit tot een forse stijging van de euro ten opzichte van de dollar leiden. De status van de dollar als reservevaluta en de risicovrije status van Amerikaanse staatsobligaties kunnen in het nauw komen.
Dit zou een slechte ontwikkeling zijn voor de VS. Des te meer omdat Amerikanen nog altijd een groot tekort op de lopende rekening hebben, waardoor ze afhankelijk zijn van buitenlands kapitaal.
Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ECR Research en heeft zich gespecialiseerd in de repercussies van geopolitieke en politiek-economische ontwikkelingen op de financiële markten. De informatie in zijn artikelen is niet bedoeld als professioneel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen.
