Wanneer iemand het moeilijk vindt om frustratie, woede, ergernis of ontevredenheid onder woorden te brengen, kan zal hij of zij zijn toevlucht nemen tot passief agressief gedrag – een indirecte manier om emoties te uiten. 

“Passief agressief gedrag wordt vaak aangeleerd in de kindertijd en kan over het algemeen worden teruggeleid naar passief agressief gedrag dat door een ouder of andere verzorger is vertoond,” zegt Carla Marie Manly, een klinisch psycholoog. 

Iedereen kan dit gedrag af en toe vertonen, maar na verloop van tijd kan langdurig passief agressief gedrag vertrouwen aantasten en zal het ook negatieve reacties uitlokken bij anderen. 

Voor mensen die regelmatig passief agressief zijn, is het leren uiten van gevoelens op een meer productieve manier een essentiële stap in het opbouwen en behouden van gezonde en duurzame vriendschappen en liefdesrelaties. 

De eerste stap om dit gedrag af te leren of er beter mee te leren omgaan, is het bij jezelf of een ander te leren herkennen. Dit zijn zeven voorbeelden van passief agressief gedrag en hoe je het best kunt omgaan met iemand die passief agressief tegen je is.

1. Iemand volledig buitensluiten en negeren

'Stonewalling', de Engelse term voor het afkappen van alle communicatie, is een van de meest giftige vormen van passief agressief gedrag, volgens Manly.

Iemand vertellen dat je ruimte en afstand nodig hebt om je emoties op een rijtje te zetten, is niet ongewoon in lastige situaties. Maar het weigeren om te communiceren zonder verdere uitleg waarom, getuigt van een zekere achteloosheid die zeer kwetsend kan zijn. 

Uit een onderzoek uit 2014 blijkt dat wanneer de ene partner zich emotioneel afsluit of zich terugtrekt als reactie op de wensen van de ander, dit fysieke en emotionele schade kan veroorzaken. Het kan op de lange termijn ook leiden tot angst bij de partner om lastige onderwerpen aan te snijden, minder intimiteit en verslechterde communicatie.

2. Sarcastische opmerkingen

Een ander voorbeeld van passief agressief gedrag is het maken van sarcastische opmerkingen. "Ik noem sarcasme 'verhulde vijandigheid', omdat het vaak intimiderend overkomt", zegt Manly. 

“Iemand zegt bijvoorbeeld: ‘Hartelijk bedankt voor mijn geweldige verjaardagscadeau’ en niet eerlijk wat ze echt voelen, zoals: ‘Ik ben teleurgesteld dat je niet aan mijn verjaardag hebt gedacht.’ 

“Passief agressief gedrag is vaak geworteld in iemands gebrek aan eigenwaarde en angst voor conflict, confrontatie of afwijzing", zegt Joshua Klapow, klinisch psycholoog en gedragswetenschapper. “Sarcasme stelt een persoon in staat om onopgeloste frustratie, woede of teleurstelling over te brengen zonder confrontatie.”

3. Doen alsof je het ermee eens bent

Als iemand mondeling instemt met een idee waar hij of zij het eigenlijk niet mee eens is, en vervolgens die belofte dan ook breekt, is dat een vorm van passief agressief gedrag volgens Klapow en Manly.

“Stel dat een collega een wijziging in een project voorstelt. Jij zegt dat het goed is, terwijl het eigenlijk niet zo is, en gaat er laten over zeuren bij anderen. Dat is passief agressief”, zegt Manly. “Net als het gebruik van sarcasme, is het doen alsof je het ermee eens bent meestal een manier om een conflict te vermijden.”

4. De schuld op anderen afschuiven

“De neiging om de schuld af te schuiven op een ander in plaats van verantwoordelijkheid te nemen voor fouten is een vorm van passief agressief gedrag”, zegt Klapow. 

Bijvoorbeeld: je maakt een terloopse opmerking over het feit dat je partner vaak te laat is op werk. Als reactie zegt hij of zij: "Nou, als jij niet zo’n troep zou maken van het huis, zou ik vaker op tijd de deur uitkunnen."

“Mensen die passief agressief communiceren, spelen vaak het slachtoffer, omdat het moeilijk voor ze is om hun eigen fouten te erkennen”, zegt Manly. “Ze kunnen ook niet-vergevingsgezind en zelfingenomen zijn en jarenlang wrok koesteren.”

5. Sabotage 

“Nog een andere vorm van passief agressief gedrag is het expres saboteren van iemands project, relatie of reputatie”, zegt Klapow.

Dit kan op een slinkse manier worden gedaan, bijvoorbeeld door het verspreiden van roddels of geruchten, om zo niet verantwoordelijk te lijken voor de schade. Het gedrag zelf komt meestal voort uit een diep gevoel van onzekerheid. 

In een onderzoek onder studenten kwamen onderzoekers tot de conclusie dat passief agressief gedrag te maken kan hebben met "een innerlijke onzekerheid over iemands eigenwaarde, vooral ten opzichte van gezagsdragers." 

6. Opzettelijk nalaten om actie te ondernemen

Het opzettelijk niet nakomen van afspraken is passief agressief gedrag. "In plaats van te zeggen dat ze iets niet willen doen, doen ze het gewoon niet", zegt Klapow.

Bijvoorbeeld, je huisgenoot vraagt je om het vuilnis buiten te zetten. Je zegt ja, maar verlaat vervolgens het huis en scheept de ander op met de taak.

7. Smoesjes verzinnen

Stel, een vriend vraagt je om hem te helpen verhuizen. Je wil eigenlijk niet, maar in plaats van eerlijk te zijn, zeg je dat je moet werken - wat niet waar is. 

Als je vriend vraagt of je misschien de volgende dag langs kunt komen, verzin je opnieuw een familieverplichting of een andere afspraak.

“Dit excuusgedreven gedrag is passief agressief, omdat je vermijdt je behoeften of wensen kenbaar te maken”, zegt Klapow.

Hoe om te gaan met passieve agressie?

Het is belangrijk te leren omgaan met passieve agressie, omdat het heel veel voorkomt. Zo rapporteerden Israëlische artsen en verplegers in een onderzoek in 2017 in een half jaar tijd 700 incidenten van passief agressief gedrag op het werk.  

Je kan op verschillende manieren omgaan met passieve agressie:

  • Er niet op ingaan: Soms is het beste antwoord het gedrag simpelweg te negeren, zegt Manly. Als iemand uit is op een reactie, kan je voorkomen dat het gedrag verder wordt versterkt door er helemaal geen aandacht aan te besteden.
  • Wijs op inconsistenties in het gedrag: Als iemand het ene zegt en het andere doet, kan je zonder een oordeel te vellen vragen om opheldering, zegt Klapow. Bijvoorbeeld: "Je zei dat je het met me eens was, maar daarna zag ik dat je een memo hebt verstuurd waarin je ingaat tegen mijn voorstel. Kan je me uitleggen wat er is gebeurd?"
  • Spreek iemand rustig en met respect toe: Als het passief agressieve gedrag structureel en destructief wordt — zoals chronisch kleinerend sarcasme — dan raadt Manly aan te laten weten wat je hebt opgemerkt, hoe dat jou raakt en wat je liever zou zien. Je kan bijvoorbeeld zeggen: "Die opmerking kwam erg sarcastisch over en heeft me geraakt. Ik zou liever een vriendelijk en eerlijk gesprek voeren." 

Deze reacties kunnen degene die zich passief agressief gedraagt in eerste instantie frustreren, omdat ze daardoor waarschijnlijk hun zin niet zullen krijgen.

"Passief agressieve mensen worden regelmatig boos of wraakzuchtig, als er een verstandig strategie tegen hen wordt gevoerd", zegt Manly. "Maar een passief agressief persoon die aan zelfontwikkeling doet, is mogelijk wel in staat op een gezonde manier te reageren."

Het is belangrijk te onthouden dat mensen die op een passief agressieve manier communiceren, je misschien helemaal niet opzettelijk willen kwetsen. Mogelijk handelen ze uit angst of missen ze communicatieve vaardigheden, zegt Klapow.

Hoe te voorkomen dat je je passief agressief gedraagt?

Mensen die passief agressief gedrag vertonen kunnen daar innerlijke schaamte over voelen of zelfs zelfhaat. Daarom is het belangrijk "even een stap terug te doen en jezelf goed onder de loep te nemen", als je passief agressief gedrag vertoont, zegt Manly. Zo ontstaat er ruimte voor "zelfreflectie en verbetering."

Hier een aantal tips om dat gedrag te voorkomen:

  • Denk aan de gevolgen: Onthoud goed dat hetgeen je probeert te vermijden, waarschijnlijk alleen maar erger wordt door passief agressief gedrag, zegt Klapow. 
  • Wees nieuwsgierig in plaats van defensief: Als een partner, vriend of familielid jou wijst op passief agressief gedrag, vraag dan om constructieve feedback over hoe je effectiever kan communiceren, zo raadt Manly aan.
  • Probeer assertief te communiceren: Assertieve communicatie is het tegenovergestelde van passief agressieve communicatie. Volgens de Mayo Clinic kan het zorgen voor een boost van je zelfvertrouwen, helpen met stress om te gaan en zorgen voor wederzijds respect. Begin door even een pauze te nemen om goed te overdenken wat je ergens bij voelt. Vervolgens spreek je uit wat je algemene gevoel is over een situatie ( "Ik weet niet zeker of ik het daar wel helemaal mee eens ben"). Door zo te beginnen zal je je veiliger voelen om direct te communiceren.
  • Zoek professionele hulp als dat nodig is: Het kan soms lastig zijn te breken met passief agressieve gewoontes, als die al jarenlang tot je standaardgedrag behoren, zegt Manly. Een professional kan je helpen te begrijpen waarom je op deze manier communiceert en je tips en handvatten te geven om assertiever te worden, zegt Klapow. 

Schade aan relaties voorkomen

Passief agressief gedrag kan voortkomen uit angst voor confrontaties of afwijzing, uit gebrek aan zelfvertrouwen of uit stress. Het kan erg schadelijk zijn voor persoonlijke of zakelijke relaties, maar er zijn mogelijkheden om meer assertieve communicatiestrategieën aan te leren.

Een manier om met passief agressief gedrag van een ander om te gaan is daar op respectvolle wijze je verbazing over uit te spreken: wijs op inconsistenties en stel vragen over het gedrag.  

Mensen die zelf passief agressief gedrag vertonen kunnen het beste even wat tijd en ruimte nemen om opmerkingen daarover en hun emotionele antwoorden op problemen te overdenken. Hulp van een professional kan ook een groot verschil maken bij het terugdringen van passief agressief gedrag door gezondere manieren van communicatie.

LEES OOK: 9 trucs die zeer succesvolle mensen gebruiken om hun doelen sneller te bereiken