Het kabinet wil toestaan dat kolencentrales de komende tijd op hogere capaciteit draaien om elektriciteit op te wekken. Daardoor hoeven gascentrales minder stroom te leveren. Met het gas dat daarmee bespaard wordt, kunnen de gasopslagen beter worden gevuld.

De stroomproductie met behulp van kolen is de laatste jaren juist flink aan banden gelegd om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. In de strijd tegen gevaarlijke klimaatverandering is een wet aangenomen die het stoken van kolen in elektriciteitscentrales vanaf 2030 zelfs helemaal verbiedt.

De oorlog in Oekraïne en verregaande economische sancties tegen Rusland hebben de energiemarkt evenwel volledig op zijn kop gezet. De prijzen van gas zijn torenhoog opgelopen en nu de Russen aan steeds meer landen niet meer leveren, dreigen komende winter grote tekorten te ontstaan.

Kabinet roept op gasverbruik te verminderen

Het kabinet doet opnieuw een dringende oproep om minder gas te verbruiken. Het stelt daarnaast een crisisplan in werking waar maatregelen in staan voor het geval daadwerkelijk tekorten ontstaan. Nu is dat nog niet het geval, benadrukken minister Rob Jetten (Energie) en staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw).

De eerste fase van het zogenoemde Bescherm- en Herstelplan Gas staat nog in het teken van "vroege waarschuwing", zegt energieminister Rob Jetten. De stap is bedoeld om het risico dat er komende winter daadwerkelijk te weinig gas beschikbaar is, zo klein mogelijk te maken.

Ook in de zomer kan iedereen daaraan bijdragen, bijvoorbeeld door de airconditioning minder vaak aan te zetten of korter te douchen. "Elke kuub gas telt", aldus Jetten. Het kabinet wijst daarnaast opnieuw op de voordelen van extra isolatie, waarmee het gasverbruik ook kan worden verminderd. Er komt ook een nieuwe campagne voor energiebesparing.

Voor bedrijven bestaat al een energiebesparingsplicht. Die wordt aangescherpt en er komt meer capaciteit beschikbaar voor handhaving. Het crisisplan stelt het kabinet daarnaast in staat de situatie op de gasmarkt nauwlettender te volgen, doordat energiebedrijven de overheid dagelijks moeten informeren over leveringen.

Gasveld Groningen op waakvlam, maar boorputten blijven open

Het gasveld in Groningen gaat in oktober zoals eerder aangekondigd op de waakvlamstand. Wel blijven alle boorputten voorlopig nog open. Dat is volgens staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw) nodig om gezien de onzekere omstandigheden op de energiemarkt "maximale flexibiliteit te houden".

In oktober stopt de reguliere gasproductie in Groningen. Er wordt dan alleen nog de beperkte hoeveelheid gas opgepompt die nodig is om de installaties draaiende te houden. De gaswinning kan dan in geval van uiterste nood, bijvoorbeeld een zeer strenge winter waarin acute tekorten ontstaan, snel worden hervat.

Doordat alle boorputten open blijven, wordt in de waakvlamstand circa 2,8 miljard kubieke meter gas opgepompt. Dat is iets meer dan eerder was voorzien. In het nog lopende gasjaar, dat eind september afloopt, wordt maximaal 4,54 miljard kubieke meter gas gewonnen uit het Groningenveld.

Het is de bedoeling de gaswinning in Groningen in 2023 of 2024 helemaal te beëindigen, maar dat blijft afhankelijk van de internationale situatie. De gaswinning veroorzaakte jarenlang aardbevingen in delen van de provincie, met schade en onveiligheid voor de bewoners tot gevolg.

Gezien de hoog opgelopen prijzen en dreigende tekorten gaan de laatste tijd stemmen op om toch gas te blijven winnen in Groningen. Maar dat kan niet veilig, benadrukt Vijlbrief nog maar eens. Alleen wanneer levensbedreigende situaties ontstaan, bijvoorbeeld als er geen gas meer is voor ziekenhuizen, kan heropening in beeld komen.

Jetten belooft nieuwe maatregelen om extra CO2-uitstoot te compenseren

Nu kolencentrales meer mogen draaien, komt het kabinet met andere maatregelen om de extra uitstoot van CO2 te compenseren. Maar die plannen liggen er nog niet, zei minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) tijdens een speciale persconferentie over de leveringszekerheid van gas. Het kabinet komt hiermee voor Prinsjesdag.

Eerder zei Jetten al dat de gascrisis leidt tot een "lastige spagaat" voor het kabinet. Doordat Rusland besluit aan steeds meer landen geen gas te leveren, dreigen tekorten. Daardoor moet het kabinet naar andere, vervuilende brandstoffen grijpen. Dit terwijl het kabinet eigenlijk af wil van CO2 en zichzelf juist ambitieuze klimaatdoelen heeft opgelegd.

Milieuorganisaties vinden kabinetsplannen kortzichtig

Milieuorganisaties reageren verbolgen op het voornemen van het kabinet om kolencentrales tijdelijk harder te laten draaien. "We zitten juist in de huidige crisis door het gebruik van fossiele brandstoffen. Dit is heel kortzichtig", vindt Faiza Oulahsen van Greenpeace. Peer de Rijk van Milieudefensie vindt het net zoiets als "een biertje drinken tegen de kater".

Kolencentrales mogen nu slechts op maximaal 35 procent van hun capaciteit draaien, omdat ze een hoge CO2-uitstoot veroorzaken. Volgens Haagse bronnen wil het kabinet die beperking tijdelijk loslaten. Zodoende hoeft minder stroom opgewekt te worden in gascentrales. Op die manier wil het kabinet de weggevallen leveranties uit Rusland het hoofd bieden.

"De prioriteiten van dit kabinet liggen echt verkeerd als het om klimaatbeleid gaat", vindt Milieudefensie. "Waarom stellen we geen lijst op met essentiële industrieën voor ons gas, zoals we ook in tijden van corona met beroepen deden?"

Ook Oulahsen ziet nog volop mogelijkheden om in fabrieken en kantoren gas te besparen. Een eenvoudige maatregel als overal oude tl-verlichting vervangen door energiezuinige lampen kan volgens haar al een half miljard kuub gas per jaar schelen. Ook met het inpakken van buizen in fabrieken valt volgens haar nog veel winst te behalen.

"Kom eerst eens met een fatsoenlijk crisisplan", roept Oulahsen het kabinet op. Volgens het hoofd Klimaat & Energie van de milieuorganisatie heeft het kabinet sinds de Russische inval in Oekraïne grotendeels "op de handen gezeten", op een campagne na waarin iedereen werd opgeroepen energie te besparen.

Ook het afsluiten van de gasstroom naar bijvoorbeeld een kunstmestfabriek of de glastuinbouw zou volgens Greenpeace een optie zijn. "Wij vragen ons af: moeten we Gronings gas winnen om bloemen, tomaten en komkommers te telen voor de rest van de wereld?"

LEES OOK: De oliemarkt gaat een extreem lastige zomer tegemoet, nu de Russische productie de gevolgen van de EU-sancties echt gaat voelen