- De regering van Boris Johnson dreigt openlijk met het opblazen van het Noord-Ierse Protocol over de grensafspraken tussen de Europese Unie en het VK na de Brexit.
- De problemen rond de controle van goederen aan de Noord-Ierse grens zetten het Brexit-conflict tussen de EU en het VK opnieuw op scherp.
- 5 dingen die je moet weten over wat opnieuw een spannend moment lijkt te worden in de moeizame handelsrelatie tussen de Britten en de EU.
Sinds 1 januari dit jaar zijn de handelsrelaties tussen de Europese Unie en de Verenigd Koninkrijk drastisch veranderd als gevolg van de Brexit. Daarbij zijn speciale afspraken gemaakt over de controle van goederen aan de grens met Noord-Ierland. De Britten willen de afspraken die ze zelf hebben ondertekend graag aanpassen.
De regering van de Britse premier Boris Johnson dreigt met het implementeren van ‘Artikel 16’ om de nijpende tekorten in Noord-Ierse supermarkten op te lossen. Dat benadrukte Brexit-minister David Frost maandag op een politieke conferentie in Manchester, meldt The Guardian, in navolging van een interview met de premier op een Noord-Ierse televisiezender.
Het is de nieuwste aflevering in de hoogoplopende spanningen tussen de EU en het VK over Brexit en de gevolgen ervan. Artikel 16 slaat op een voorziening in het Noord-Ierse protocol dat de bijzondere positie van Noord-Ierland, Brits gebied, op het eiland van EU-lidstaat Ierland vastlegt.
Noord-Ierland blijkt, zoals verwacht, een hardnekkig hoofdpijndossier te zijn voor de EU en het VK. Hieronder leggen we nog eens uit waarom dat is, wat Artikel 16 inhoudt, wat beide partijen nu eigenlijk willen en hoe de ruzie over Noord-Ierland kan verlopen.
Wat is het Noord-Ierse protocol?
Het Noord-Ierse protocol is een belangrijk onderdeel van Brexit-overeenkomst waarmee het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapte. Het moet voorkomen dat er tussen het Britse Noord-Ierland en de EU-lidstaat Ierland weer een harde grens wordt ingesteld en er dus weer grenscontroles moeten plaatsvinden.
De invoering van een harde grens - met camera's en grensposten - tussen de twee landen zou de spanningen tussen Brits-gezinde protestanten en pro-Ierse katholieken opnieuw kunnen doen oplaaien. Dit zou de verdiensten van het Goedevrijdagakkoord uit 1998, dat een einde maakte aan decennialange gewapende strijd op het eiland, teniet doen.
Hoe werkt het?
Zoals afgesproken tussen het VK en de EU in de Brexit-overeenkomst moeten alle goederen die vanuit Groot-Brittannië naar Noord-Ierland worden vervoerd voldoen aan Europese regels. Die controle vindt plaats in de Noord-Ierse havens, in plaats van aan de grens tussen Noord-Ierland en Ierland.
Het Noord-Ierse protocol vereist dus dat ook goederen uit Schotland, Wales en Engeland voldoen aan de Europese regels. Dat was geen probleem toen het VK nog onderdeel uitmaakte van de EU, omdat al deze producten moesten voldoen aan de EU-regels.
Het protocol zorgt voor extra papierwerk en controles voor Britse goederen (denk vooral aan voedingswaren) op Brits grondgebied. Op deze manier wordt voorkomen dat via Noord-Ierland producten en goederen die niet voldoen aan de Europese regelgeving, alsnog EU-lidstaten binnen kunnen komen.
Hoewel het Noord-Ierse protocol begin dit jaar van kracht werd, is er tot nog toe sprake geweest van een telkens verlengde overgangsperiode. Hierdoor is nog niet verplicht gesteld dat alle goederen die vanuit Groot-Brittannië naar Noord-Ierland worden gestuurd alle benodigde papieren zoals gezondheidscertificaten hebben.
Waarom willen de Britten het anders?
De Britten vinden het Noord-Ierse protocol onwerkbaar. Brexit-minister David Frost liet al eerder weten niet blij te zijn met de bijzondere status van Noord-Ierland in het VK, aangezien Noord-Ierland ondanks de breuk met de EU nog steeds deel uitmaakt van de Europese douane-unie.
De breuk met de EU moest het VK volgens de voorstanders van Brexit bevrijden van de 'beklemmende' Europese regeltjes. Maar dat lukt dus niet wat betreft de relatie tussen Ierland en Noord-Ierland.
De verscherpte controles van het Noord-Ierse protocol op Britse goederen worden aangewezen als de oorzaak voor nijpende tekorten in Noord-Ierse supermarkten. In juni verlengden de EU en het VK noodgedwongen de overgangsperiode van het Noord-Ierse protocol vanwege een dreigend tekort aan vlees uit het Britse vasteland voor de Noord-Ierse bevolking. Maar het vermijden van deze 'sausage war' was enkel een pleister op de wonde en geen oplossing voor het conflict tussen het VK en de EU.
Het VK kampt momenteel met brandstoftekorten vanwege een gebrek aan vrachtwagenchauffeurs voor de bevoorrading van pompstations. Onder de bevolking sluimert onvrede over de nadelige gevolgen van de Brexit, waar Johnson een voorstander van was.
Downing Street hoopt door te dreigen met het eenzijdig opschorten van het Noord-Ierse protocol een doorbraak in de kwestie te forceren. Al riskeert het VK hiermee de situatie in Noord-Ierland te escaleren. Maar als de regering van Johnson de EU weer aan de onderhandelingstafel kan krijgen, wint het een slag in de binnenlandse pr-oorlog rondom de Brexit.
Begin september verlengde het VK eenzijdig de overgangsregeling voor Noord-Ierland om tijd te winnen en nieuwe onderhandelingen mogelijk te maken met Brussel over het Noord-Ierse protocol. Londen wil dat de EU speciale vrijstellingen toelaat, zodat handel tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland sneller en soepeler verloopt.
Wat wil de EU?
De EU kan zich enige jaren later vinden in de woorden van oud-premier Theresa May: 'Brexit means Brexit'. De Britten wisten waar ze aan begonnen bij de onderhandelingen na de uitslag van het Brexit-referendum in 2016 en de daarop volgende onderhandelingen. Volgens nieuwssite Politico hebben Europese beleidsmakers weinig zin in dit zoveelste spelletje 'Brexit chicken'.
In september liet vicevoorzitter Maroš Šefčovič van de Europese Commissie weten dat de EU niet opnieuw zal onderhandelen met het VK over de positie van Noord-Ierland. Brussel staat achter de onderhandelde Brexit-overeenkomst en zou in het geval van het Noord-Ierse protocol enkel open staan voor kleine aanpassingen.
Een anonieme, hoge EU-functionaris zegt tegen Politico dat Londen het handelsconflict over Noord-Ierland gebruikt om de conservatieve kiezers op te zwepen en Brexit op de politieke agenda te houden. Het geruzie over Noord-Ierland "past goed bij de politieke retoriek [van Downing Street]. Want als je niks doet, kan je altijd blijven klagen en de EU blijven betichten van overmatig bureaucratie, inflexibiliteit en al die nepuitlatingen."
In de kwestie van het Noord-Ierse protocol en het dreigement over 'Artikel 16' wil de EU dat het VK zich houdt aan de gemaakte afspraken.
Wat is artikel 16?
'Artikel 16' is een onderdeel van het Noord-Ierse protocol. Het beschrijft dat beide partijen eenzijdig het recht hebben om een deel van de overeenkomst op te schorten als deze "economische, maatschappelijke moeilijkheden of klimaatproblemen" oplevert.
Volgens de Britse regering is er gezien de nijpende tekorten in Noord-Ierland momenteel wel degelijk sprake van dit soort problematiek. Londen wil in afwachting van nieuwe onderhandelingen wachten met het aanroepen van Artikel 16.
Eerder dit jaar sprak de EU kort het voornemen uit de voorziening te implementeren om de export van coronavaccins, gemaakt in de EU bedoeld voor het VK, te blokkeren. Dat leverde het handelsblok een storm aan kritiek op.
Wat gaat er gebeuren?
Hoewel dit de zoveelste ruzie is tussen de EU en het VK over Brexit, heeft dit conflict over Noord-Ierland de potentie om hoog op te lopen. De scenario's lopen uiteen voor wat de uitkomst kan worden. In het ergste geval is er de hervatting van het bloedige Noord-Ierse conflict tussen nationalisten en zogeheten unionisten. Ook zouden de EU en het VK kunnen verzanden in een handelsoorlog.
Zo ver denken ze in Brussel en Londen niet te komen. Tijdens het bezoek van Johnson aan de (Iers-)Amerikaanse president Joe Biden vorige maand, zou de premier duidelijk gemaakt zijn de vrede in Noord-Ierland niet te riskeren.
De verwachtingen in beide hoofdsteden is volgens Politico dat de twist zich zal uitspelen als een hoogdravend stukje politiek theater met als doel opnieuw een concessie van de EU af te dwingen; een kleine overwinning voor Johnson om het thuisfront te overtuigen dat het VK iets in de melk te brokkelen heeft op het wereldtoneel.
Hoewel de EU niet verwacht dat het dreigement over Artikel 16 gemeend is, worden er wel voorzorgsmaatregelen genomen voor het geval dat Londen toch de trekker overhaalt. De Europese Commissie staat klaar om twee rechtszaken te hervatten, die het in maart gepauzeerd had om het VK ruimte te geven voor nieuw onderhandelingen, vanwege het verlengen van de overgangsperiode van het Noord-Ierse Protocol.
