• Het coronavaccin van Pfizer/BioNTech dat nu wordt gebruikt is begin 2020 binnen 48 uur ontwikkeld.
  • De ervaring die BioNTech-oprichters Özlem Türeci en Ugur Sahin bij het onderzoeks-, goedkeurings- en productieproces hebben opgedaan helpt bij de verdere ontwikkeling van hun kankertherapieën.
  • “Ik zou graag een maatschappelijk debat willen over de vraag waarom het mogelijk is zaken zo te versnellen voor een coronavaccin, maar niet voor kankerbehandelingen”, zegt Sahin.

De coronavaccins die al zijn goedgekeurd zijn een ware gamechanger voor de al meer dan een jaar durende pandemie.

In veel landen was het vaccin van Pfizer-BioNTech het eerste dat werd goedgekeurd. CEO Mathias Döpfner van mediaconcern Axel Springer sprak met BioNTech-oprichters Özlem Türeci en Ugur Sahin over de impact van hun vaccin.

Mathias Döpfner: Het verhaal gaat dat jullie op 25 januari bij het ontbijt zaten te praten over dat rare virus uit China, besloten het serieus te nemen en een vaccin te ontwikkelen. Klopt dat of ging het anders?

Ugur Sahin: Zo ging het echt. Ik had die vrijdagochtend een verhaal in The Lancet gelezen. De uitbraak in Wuhan was al drie weken aan de gang. Ik maakte me na het lezen van het artikel en wat extra research ernstige zorgen dat de uitbraak niet beperkt zou blijven tot China. We hadden het erover bij het ontbijt. En daarna waren we ervan overtuigd dat het virus zich over de hele wereld zou gaan verspreiden. En we wisten dat we de technologie in handen hadden om heel snel een vaccin te kunnen ontwikkelen. We wisten dat we iets moesten doen.

Döpfner: Dus tijdens dat gesprek bij het ontbijt besloten jullie dat jullie iets moesten doen. Zijn jullie gelijk aan de slag gegaan?

Özlem Türeci: We hadden al verhalen gelezen in medische tijdschriften over die nieuwe longziekte in de provincie Hubei. Ugur begon gelijk met het plannen van de eerste stappen om ons vaccin te ontwikkelen. In dat weekend besloten we er echt voor te gaan. Maandag begonnen we er al met ons team aan te gaan werken.

Döpfner: Jullie hoefden geen toestemming te vragen aan een comité of iets dergelijks, maar konden jullie de beslissing helemaal op eigen houtje nemen?

Sahin: Het was geen eenzame beslissing, maar we waren er vrij zeker van dat we onze collega's en de raad van toezicht konden overtuigen.

Döpfner: En was iedereen er vanaf het begin van overtuigd of was er ook scepsis?

Sahin: We hebben heel feitelijk gesproken over wat er aan de hand was. Bij de een kostte het uiteraard wat meer moeite dan bij de ander. Sommige mensen stemden in terwijl ze misschien nog niet helemaal overtuigd waren. En iedereen die met ons werkt wist dat als we eenmaal een beslissing zouden nemen dat we die niet twee weken later weer zouden terugdraaien. Toen we eenmaal daadwerkelijk aan de slag gingen betekende dat veel voor ons. Het was uiteindelijk niet moeilijk om instemming te krijgen en alle neuzen dezelfde kant op te krijgen.

Döpfner: Het was op een bepaalde manier de ideale casus om de kennis die jullie al hadden vergaard over mRNA-technologie toe te passen op grote schaal.

Sahin: Ja, absoluut. Hoewel we ook al wel veel op de planning hadden staan voor 2020. Net een week daarvoor hadden we ons uitgebreide kankeronderzoek gepresenteerd in San Francisco. Onze plannen voor 2020 lagen al klaar toen alles ineens veranderde.

Döpfner: Kunnen jullie zo eenvoudig mogelijk uitleggen wat mRNA is?

Sahin: mRNA is een stukje genetische informatie dat cellen een specifieke blauwdruk geeft voor het aanmaken van eiwitten. Dat is een natuurlijk proces in cellen, zoiets als het maken van een kopie van een harde schijf. Het stukje DNA waar instructies op staan om eiwitten te maken heet RNA en wordt vanwege die boodschap 'messenger'-RNA genoemd, mRNA. We vonden deze 'boodschapper' vanwege de vele goede eigenschappen erg aantrekkelijk. Het is een informatiedrager die net als een e-mail wordt weggegooid nadat hij is geopend en gelezen. De kunst is om te zorgen dat de boodschap niet in de spamfolder terecht komt - om de metafoor van de e-mail maar te blijven gebruiken - maar dat de instructie daadwerkelijk toegepast wordt. Als we dat op efficiënte wijze voor elkaar kunnen krijgen doet de cel wat hij zou moeten doen.

Döpfner: Dus jullie zorgen ervoor dat het immuunsysteem denkt dat er een virus is zonder het echte virus nodig te hebben?

Sahin: Ja, dat is precies wat er gebeurt. Het immuunsysteem wordt geactiveerd zonder dat er blootstelling aan het echte virus nodig is.

Döpfner: Klopt het dat het vaccin in slechts 48 uur is ontwikkeld en dat al die tijd daarna nodig was voor het uitvoeren van onderzoeken en andere voorbereidingen?

Sahin: We hebben zo'n tien potentiële vaccins ontwikkeld in korte tijd en daarna nog eens tien. We wisten toen niet welke de juiste zou zijn, omdat we nog maar weinig wisten over het virus. Maar we hadden wel verschillende varianten van het vaccin. Onderzoek gaat uiteindelijk over het ontwikkelen van een variant en aantonen dat die variant exact doet wat je hoopt.

Döpfner: Dus dat betekent dat jullie twintig varianten gingen testen en daarna ontdekten dat een daarvan waarschijnlijk het meest effectief is. En met die variant gingen jullie verder met klinische tests in grotere aantallen?

Sahin: Het vaccin dat het uiteindelijk geworden is, hadden we al in februari. Maar het was nog onduidelijk hoe het werkte. Om daar achter te komen waren veel gegevens nodig en klinisch bewijs uit een omvangrijke studie.

Döpfner: Jullie waren ongelooflijk snel met het ontwikkelen en produceren van het vaccin. De Europese Unie was veel langzamer bij het bestellen ervan. Zijn jullie bezorgd dat Europa tijdens deze crisis niet zo'n snelle en goede probleemoplosser is gebleken, maar meer een probleemgebied dat de zaken niet op orde heeft in vergelijking met vele niet-EU-landen?

Sahin: Ik denk niet dat het zin heeft om midden in een crisis met de vinger te wijzen. Het belangrijkste is om eerst te focussen op het vinden van oplossingen. De mensen waar we mee samenwerken binnen de EU hebben een oplossingsgerichte benadering. De EU doet zijn werk en iedereen draagt bij aan het beëindigen van de pandemie. Aan het begin zeiden alle experts dat het minstens drie jaar zou duren voordat we een vaccin zouden hebben. Nu zijn we een jaar verder en hebben we al zeven miljoen doses geleverd in Duitsland en zo'n 30 miljoen aan de EU als geheel. We doen het aardig goed.

Döpfner: Wat hebben jullie voor constructief advies aan de EU? Wat ontbreekt er tot nu toe in de crisisaanpak en wat kunnen we doen om sneller en beter te worden?

Türeci: Ik heb geen concrete adviezen, maar een meer algemene en fundamentele opmerking. Ik denk dat het gaat om het meerdere malen doorlopen van het proces om de machine, die nu voor het eerst gebruikt wordt, goed te laten functioneren. Het is een leerproces op alle niveaus en er zijn veel vragen die beantwoord moeten worden. Wat is de beste manier om de distributie te organiseren? Hoe kan het vaccin vervoerd worden? Hoe kan het worden opgeslagen? Hoe kan je het best de mensen benaderen die je wil vaccineren? Wat moet er worden gedaan als er een aantal vaccins overblijft? Dat zijn ingewikkelde problemen die samenwerking tussen veel verschillende spelers vereisen.

Döpfner: In Israël kunnen mensen worden gevaccineerd in de IKEA of in een café. Moeten we ook wat creatiever worden bij het organiseren van massa-vaccinatie?

Türeci: Ja, pragmatisme. Je zei het zelf al. Dat was de factor die ons hielp om het vaccin zo snel en succesvol te ontwikkelen. Werkelijk iedereen, ook de toezichthouders, was net zo pragmatisch. Die houding kan zeker ook helpen bij de vaccinatiecampagnes. Aan de andere kant moeten we ook accepteren dat niet alles gelijk perfect gaat. Het gaat erom dat we leren en dingen beter doen in de toekomst. Perfectionisme is de moeite waard als het proces eenmaal goed op gang is. We zijn nog niet zover, maar hoe had dat ook gekund?

Dopfner: Denken jullie dat we de pandemie wereldwijd onder controle hebben aan het eind van het jaar?

Sahin: In veel Europese landen en de VS hebben we vanaf de zomer waarschijnlijk geen lockdowns meer nodig. We zullen natuurlijk wel lokale uitbraken blijven zien. Die zullen er altijd zijn op de achtergrond. Er er zullen mutaties optreden. Maar het is onwaarschijnlijk dat die voor angst zullen zorgen. Het vaccin moet steeds worden aangepast en daar werken we ook aan. Maar het zal nog minstens een jaar duren voordat in de hele wereld de situatie onder controle is.

Döpfner: Denken jullie dat het doel moet zijn om het virus te overwinnen of om te leren ermee te leven?

Sahin: Het virus zal niet verdwijnen. We zullen moeten bekijken of we elk jaar een vaccinatie nodig hebben of elke vijf jaar.

Döpfner: Jullie oorspronkelijke bedoeling met de technologie was niet om een pandemie te bestrijden, maar om betere kankerbehandelingen mogelijk te maken. Hoe gaat dat nu verder?

Türeci: We zijn oncologen. We zien van dichtbij wat kankerpatiënten doormaken. Bij veel patiënten met een tumor blijken de bestaande standaardbehandelingen onvoldoende te zijn en moeten we zeggen: 'Sorry, we zien geen behandelmogelijkheden meer'. We realiseerden ons al snel dat er veel meer mogelijk zou zijn als de nieuwe resultaten uit onderzoek direct bij de patiënt terecht zouden komen. We zagen geen andere optie dan ondernemers te worden. Dus hebben we bedrijven en NGO's opgezet om kankermedicijnen te ontwikkelen. Volgens onze visie moet het immuunsysteem worden gebruikt om kanker te bestrijden. Dat is wat we doen bij BioNTech. We hebben een aantal immuuntherapieën ontwikkeld en mRNA is een van de vier. We gebruiken dat als een van de methoden om tumoren vanuit verschillende hoeken aan te vallen.

Döpfner: Veel mensen verwachten dat mRNA-technologie voor enorme vooruitgang zal zorgen in het kankeronderzoek, omdat het zijn effectiviteit heeft bewezen tijdens de pandemie. Maar betekent dat niet eigenlijk dat jullie een jaar verloren hebben omdat het project een tijdlang de koelkast in moest?

Türeci: Ja, we hebben tijd verloren. Maar geen heel jaar. Onze onderzoeksprojecten waren vanwege de pandemie en de lockdowns sowieso beperkt. Kankerpatiënten konden niet makkelijk deelnemen aan klinische onderzoeken en materiaal kon niet zomaar op en neer worden gestuurd.

Döpfner: De negatieve effecten zijn waarschijnlijk ruimschoots gecompenseerd door de enorm gestegen waarde van jullie bedrijf en de grote hoeveelheden geld die jullie ter beschikking hebben. Hoeveel potentiële kankermedicijnen hebben jullie momenteel in ontwikkeling?

Sahin: We hebben er 30 in ontwikkeling. En het klopt dat het vaccin het bedrijf heeft veranderd. We verdienen voor het eerst echt geld en kunnen dat herinvesteren. Veel meer dan we eerder hadden gedacht. We proberen het breed te benaderen binnen het bedrijf. We proberen onze bestaande projecten te versnellen en ook nieuwe medicijnen te ontwikkelen op basis van de vooruitgang die we hebben geboekt, medicijnen die levens kunnen redden.

Döpfner: Naast het verdienen van geld hebben jullie ook veel ervaring opgedaan. Goedkeuringsprocessen zullen daardoor waarschijnlijk een stuk sneller gaan. Zal dat helpen bij kankerbehandelingen?

Sahin: Het was indrukwekkend om te zien hoe goed overheidsinstellingen en bedrijven kunnen samenwerken. Om een voorbeeld te geven: We kregen al drie dagen na het indienen van onze onderzoeksaanvraag toestemming om aan de slag te gaan, omdat het om een noodsituatie ging. We willen graag diezelfde urgentie zien als we aanvragen indienen voor kankerpatiënten. Normaal gesproken duurt het zo'n drie maanden voordat we antwoord krijgen van de autoriteiten als we documenten indienen. Ik zou graag een maatschappelijk debat willen over de vraag waarom het mogelijk is zaken zo te versnellen voor een coronavaccin, maar niet voor kankerbehandelingen.

Döpfner: Jullie hebben kankervaccins, waarbij voor iedere individuele patiënt een eigen therapie kan worden ontwikkeld. Dat zou het traditionele goedkeuringsproces overbodig maken, omdat het dan alleen gaat om het oplossen van een specifiek geval. Is dat idee nog niet goedgekeurd?

Sahin: Het principe is goedgekeurd voor klinische tests. We hebben een kandidaat gebruikt bij individuele patiënten. De eerste signalen wijzen erop dat er een immuunreactie optreedt en de tumor teruggedrongen kan worden. Maar we hebben geen grote gerandomiseerde studie gedaan zoals met het coronavaccin om aan te kunnen tonen dat gevaccineerde patiënten beter af zijn.

Döpfner: Wanneer zal het mogelijk zijn om een vaccinatie of behandeling te krijgen tegen specifieke soorten kanker in deze geïndividualiseerde vorm? Wanneer kunnen levensverlengende resultaten worden geboekt?

Sahin: We bevinden ons momenteel in fase twee. Afhankelijk van of de resultaten van de onderzoeken positief zijn, denken we in 2024 een pakket klaar te kunnen hebben om in te dienen bij de autoriteiten.

Döpfner: Dus je zou kunnen zeggen dat de coronapandemie indirect een positief heeft gehad op het onderzoek en de aanvraag van jullie kankerbehandelingen?

Türeci: Ja, dat kan je zo stellen. Met het coronavaccin hebben we alle fases van de ontwikkeling doorlopen die we met de kankervaccins nog niet hadden bereikt. We kunnen dat nu meenemen naar onze kankerprojecten. Natuurlijk moeten we voor elk afzonderlijk medicijn de juiste data leveren en kan je niet gewoon zaken extrapoleren. Maar toezichthouders over de hele wereld hebben nu duidelijk gezien hoe mRNA werkt, hoe veilig het is en hoe de kwaliteit van de productie gecontroleerd kan worden. Dus we hebben nu vooruitlopend op de verdere ontwikkeling van kankervaccins belangrijke informatie gepresenteerd.

Lees meer over de bestrijding van de coronapandemie: