Het kan heel goed dat een collega, reclamecampagne of zelfs je partner je manipuleert om hun eigen belangen veilig te stellen of dingen gedaan te krijgen.
“De meeste mensen hebben best de vaardigheden en de wilskracht om de trucjes van een manipulator te doorzien en te weerstaan”, zegt communicatie-expert Preston Ni.
Hij doceert als professor aan Foothill College in de Amerikaanse staat Californië en schreef het boek How to Successfully Handle Manipulative People.
“Velen van ons hebben er regelmatig mee te maken. Het komt voor in vertrouwensloze relaties, commerciële uitingen of politieke retoriek. En natuurlijk op de werkvloer.”
Psychologische manipulatie komt vaker voor dan je wellicht denkt – daaronder vallen álle acties of opmerkingen die bedoeld zijn om jou iets anders te laten doen dan je normaal zou doen op basis van je eigen ingevingen en gevoel. De manipulatieve persoon (of boodschap) probeert het machtsevenwicht te verstoren in een relatie of interactie.
Het is makkelijk om manipulatie te verwarren met overreding of overtuigingskracht. Er is volgens Ni echter een cruciaal verschil: "Gezonde sociale invloed zien we tussen de meeste mensen en vormt onderdeel van de gebruikelijke geven-en-nemendynamiek die in constructieve relaties de basis vormt. Bij psychologische manipulatie misbruikt de één een ander om er zelf beter van te worden."
Hier zijn vier tekenen dat je het doelwit bent van manipulatie - en wat je kunt doen om je ertegen te wapenen:
1. Overdrijven is ook een vak
Overdrijven is een veelvoorkomend trucje bij manipulators, schrijft Ni in een post op Psychology Today. Een heldere tegenaanval is doorvragen naar bronnen en feiten, want overdrijving gaat vaak gepaard met vage termen en vergelijkingen die niet het volledige beeld van een situatie weergeven.
2. De nadruk ligt op angst
Angst is een slechte raadgever, maar niettemin nemen we als consumenten of partners vaak actie uit angst om iets kwijt te raken. Een manipulator zal angst op die manier inzetten: je bang maken voor een grote verandering of een toekomstig gebrek. Dat kan gaan van het schetsen van bepaalde risico's - reëel of fictief - tot aan onverhulde dreigementen met fysiek geweld.
Als dit soort tactieken voorbij komen in een gesprek, is het wellicht beter om dat af te kappen of te proberen om het te verplaatsen naar een meer publieke plek.
3. De machtsbalans komt constant ter sprake
Deze tactiek is weinig subtiel en daarom alleen effectief als de machtsverhoudingen in een relatie erg ongelijk zijn. Ni stelt dat het niet ongewoon is voor een manipulator om zijn of haar overwicht in een situatie te benadrukken door steeds aan te halen wie in de sterkste positie verkeert.
Dit helpt hen vooral om hun dominatie op de korte termijn in stand te houden, bijvoorbeeld als het gaat om je directe baas of een partner van wie je financieel afhankelijk bent.
Het kan helpen je eigen rol te benoemen en te beargumenteren waarom jouw perspectief ook van belang is in de discussie. Op die manier kun je het speelveld enigszins vereffenen.
4. Praten in monologen
Als een manipulator weet dat zijn of haar standpunt gestoeld is op twijfelachtige argumenten, wankele logica of halve waarheden kunnen ze proberen om zichzelf als een expert aan te prijzen en details te verhullen. Zo is het lastiger om door hun deceptie heen te prikken. Strooien met veel onbelangrijke details of meningen vertroebelt een discussie in het voordeel van de manipulator.
Het is een vorm van "intellectueel pesten", zoals Ni het noemt. Een subtiele manier om hiermee om te gaan is vragen of de persoon even wat gas terug kan nemen en hun standpunt of gedachtegang nogmaals uit kan leggen.
Wat je moet doen als iemand je probeert te manipuleren
Als je vermoed dat iemand je probeert te manipuleren, raadt Ni aan om jezelf een paar vragen te stellen:
- Wat zou het echte, dieperliggende motief kunnen zijn, achter deze boodschap of de houding van deze persoon?
- Wie profiteert hiervan?
- Wie verliest hier iets?
Negatief geladen antwoorden of juist onduidelijkheden kunnen duiden op manipulatief gedrag. De volgende stap heb je zelf in de hand. De belangrijkste eigenschappen daarvoor zijn 'erkenning van de manipulatie, doordachte reacties en assertieve communicatievaardigheden'. Daarmee voorkom je dat je slachtoffer wordt en danst naar de pijpen van een ander zonder dat je het zelf misschien doorhebt.
Manipulatie stoppen doe je het beste door de machtsbalans te herstellen en 'nee' te zeggen tegen een bepaald verzoek of een voorstelling van zaken waar jij het niet mee eens bent. "De meeste mensen hebben best de vaardigheden en de wilskracht om het gedrag van een manipulator te stoppen", zegt Ni.
Assertiviteit kan echter weerstand oproepen. De manipulator - mits die bewust manipuleert - zal het niet waarderen dat jij niet in zijn of haar val trapt. Daarom is het van belang dat je je reactie goed doordenkt.
Je kunt er ook altijd voor kiezen om niet direct de confrontatie aan te gaan, een ander in vertrouwen te nemen en te overwegen om een autoriteit - hetzij personeelszaken, een familielid of mogelijk de politie - om hulp te vragen.
