Steve Jobs, Rijkman Groenink, Zlatan Ibrahimovic. Wie over hen leest, krijgt niet meteen de indruk dat het warme, vriendelijke personen zijn. Niettemin zijn het mensen die op hun vakgebied de top haalden. Of eigenlijk juist daardoor …
Arvid Buit bestudeert nu ongeveer zes jaar het fenomeen narcisme in relatie tot leiderschap. Hij spreekt over het onderwerp op congressen en schreef de roman Wahlberg, dat gaat over een fictieve, narcistische topman.
In het dagelijks leven is Buit executive coach en ondersteunt hij topmensen in het bedrijfsleven – mensen die vrijwel allemaal hoog scoren op de schaal van narcisme.
Voordat Buit uitlegt waarom een bovengemiddelde mate van narcisme niet per se ‘slecht’ is en het juist helpt om succesvol te worden, is het eerst goed te begrijpen wat narcisme is. “Ten eerste bestaat er niet zoiets als ‘de narcist’”, zegt Buit tegen Business Insider. “Narcisme is een gedragspatroon en dat komt in vele vormen en maten.”
De adviseur maakt de vergelijking met autisme. “Als je je boeken sorteert op de letters van het alfabet of alle spullen op je bureau per kleur bij elkaar legt, vertoon je autistische trekjes, maar ‘ben’ je niet meteen een autist. Zo is dat ook met narcisme. Iedereen heeft wel narcistische trekjes, alleen sommigen vertonen deze veel vaker en extremer dan anderen.”
Narcisme is in de optiek van Buit een uit de jeugd voortkomende relatiestoornis, die ervoor zorgt dat iemand bovengemiddeld op zoek is naar de waardering van anderen. Dat kan enerzijds betekenen dat iemand zichzelf vanzelfsprekend beter vindt dan anderen, of anderzijds leeft met het idee dat hij of zij er alleen voor staat.
Op een narcisme-schaal van 1 tot 100 procent scoren maar weinig mensen meer dan 60 procent, dan ben je namelijk een pathologisch narcist. “Deze mensen zie je weinig in de top van het bedrijfsleven, je hebt dan zoveel last van je persoonlijkheid dat een dagelijks functioneren sterk wordt beperkt. Eigenlijk bestaat de ‘oplossing’ dan alleen nog uit zware medicijnen en langdurige therapie”.
Bovengemiddelde score
Veel mensen hebben een relatief lage score op de schaal van narcisme. Ook daar zie je volgens Buit weinig succesvolle leiders. “De meerderheid van de mensen staat niet graag op de voorgrond. Het zijn juist mensen die bovengemiddeld scoren, die uitgroeien tot succesvolle en sterke leiders”.
Bovengemiddeld narcistisch gedrag ontstaat vanuit zowel een nature- als nurture-perspectief. De biologische (nature) kant, bestaat uit een verlaagd serotonine (gelukshormoon) en een verhoogd cortisol (stresshormoon) en testosteron (mannelijk hormoon). Dit geldt overigens voor zowel mannen als vrouwen.
De belangrijkste factor in het ontwikkelen van bovengemiddeld narcisme, is echter de opvoeding (nurture). “In de buik van je moeder krijg je alles dat je nodig hebt - onvoorwaardelijk en 24 uur per dag, en dat noemen we in de psychologie de symbiotische liefde” legt Buit uit. “Word je geboren, dan verandert de onvoorwaardelijkheid en moet je iets voor deze behoeften gaan doen. Bij dorst ga je huilen - frustratie - en moet je even wachten totdat je moeder gehoor geeft aan je dorst, dan krijg je vertrouwen. Later, wanneer je als kleuter een snoepje wilt, kan het zijn dat je vader zegt dat je eerst maar even buiten moet gaan spelen”.
Verwennen of verwaarlozen
Zo bouw je als persoon geleidelijk een frustratietolerantie op. Narcisme ontstaat volgens Buit wanneer er een verstoring optreedt in de hoeveelheid onvoorwaardelijke (symbiotische) liefde en frustratietolerantie van een kind. Dat kan zijn omdat een kind helemaal geen enkele frustratie hoefden te tonen, aangezien moeder alles direct gaf (verwennen), maar ook omdat de frustratie nooit werd beantwoord (gebrek aan vertrouwen).
In het eerste geval ontwikkelt zich een angstig-narcist, bij de tweede een depressief-narcist.
Buit: “Een angstig-narcist, die als prinsje of prinsesje werd behandeld, heeft altijd te horen gekregen dat hij bijzonder was. Hij of zij voelt zich hierdoor superieur en andere mensen moeten hem of haar dienen De depressief-narcist kreeg vroeger weinig onvoorwaardelijke liefde en heeft het gevoel dat hij er alleen voor staat in het leven.”
Narcisme maakt inspirerende leiders
Zo gezegd klinkt het een beetje negatief, narcisme wordt dan ook vaak gezien als iets slechts. Maar Buit bestrijdt dat. “Mensen die vroeger een licht verstoorde relatie hadden met hun opvoeders, hebben vaak een drive om te presteren. Zij zijn bovengemiddeld op zoek naar waardering van anderen. Men heeft een behoefte om authentiek te zijn en weet andere mensen mee te krijgen in het ontwikkelen van unieke en gedurfde plannen. Deze mensen durven op de voorgrond te staan en worden gezien als inspirerende leiders”.
Narcisme is niet alleen een driver van succes maar het maakt mensen tegelijkertijd veelal ongelukkig, omdat hetgeen ze bereiken (succes) niet is wat ze zoeken (onvoorwaardelijke erkenning). Veel succesvolle sporters, artiesten en CEO’s zijn daardoor volgens Buit diep ongelukkig.
“Een succesvolle leider blaast zichzelf vaak figuurlijk op bij kritiek of als zijn eigenwaarde in twijfel wordt getrokken. Dan toont hij een muur met bouwstenen van succes, zodat hij zijn kwetsbaarheid niet hoeft te tonen. Dat kan heel nuttig zijn voor een CEO of een politiek leider, zij moeten immers moeilijke beslissingen nemen zonder continue vatbaar te zijn voor invloeden van buitenaf. Maar het gebrek aan emotionele connectie maakt hen ook eenzaam”.
Mensen in topposities kunnen met een door hen gerespecteerd persoon werken aan het tonen van kwetsbaarheid. Zo kunnen degenen die hoog scoren op narcisme-schaal volgens Buit werken aan het herstellen van emotionele banden. Dan kan iemand de voordelen plukken van het narcisme en tegelijkertijd gelukkig zijn.
