Met een testament zorg je ervoor dat de nabestaanden verzorgd worden achtergelaten.
Anders dan bij bijvoorbeeld een pak melk staat op je testament geen uiterste houdbaarheidsdatum. Toch is dit document niet voor de eeuwigheid geschreven.
Er kunnen allerlei belangrijke gebeurtenissen in je leven plaatsvinden die het noodzakelijk maken om je wensen en de tekst van je testament nog eens tegen het licht te houden. Denk bijvoorbeeld aan een echtscheiding, een nieuwe relatie of de komst van een kind of stiefkind.
Ook ingrijpende wijzigingen in het erfrecht – zoals in 2003 en in 2010 – maken een gang naar de notaris soms onvermijdelijk.
Je testament soms aan een APK onderwerpen is dan ook geen overbodige luxe.
In welke situaties moet je alert zijn? En welke risico's loop je als je geen actie onderneemt? Aniel Autar, mede-eigenaar van Kooijman Autar Notarissen Adviseurs & Juristen in Rotterdam, schetst het aan de hand van enkele praktijkvoorbeelden.
Voorbeeld 1: Alles naar het CAK
Jan en Anneke Wolters* stellen begin jaren zeventig een testament op, waarin ze vastleggen dat als een van hen overlijdt het vermogen naar de langstlevende partner gaat. De kinderen krijgen dan een vordering op de achterblijvende ouder; een soort tegoedbon dus.
Dit bedrag kunnen zij pas innen na de dood van de tweede ouder. Hiervoor geldt één uitzondering: als de langstlevende ouder onder curatele staat, wordt de vordering direct opeisbaar.
In 2007 overlijdt Jan. Enkele weken later moet Anneke, die lijdt aan dementie, worden opgenomen in een zorginstelling. Ze moet voor de zorg een eigen bijdrage aan het CAK betalen, waarvan de hoogte onder andere afhangt van het eigen vermogen.
Om dat vermogen - en daarmee de eigen bijdrage - te drukken, willen haar kinderen de vordering opeisen. Maar er is één probleem: Anneke staat niet onder curatele, maar onder bewind. "Het fenomeen bewindvoering bestond nog niet toen het testament werd opgesteld", licht Autar toe.
Een poging om de kantonrechter ervan te overtuigen dat hun vader had gewild dat de kinderen in deze situatie hun vordering zouden opeisen haalt helaas niets uit. "Hierdoor moeten de kinderen met lede ogen aanzien hoe elke maand grote bedragen naar het CAK vloeien", aldus Autar.
Voorbeeld 2: Erfenis misgelopen door laksheid
Na de echtscheiding van zijn vader Peter* wil Wouter* niets meer met hem te maken hebben. 25 jaar later besluit Peter om zijn zoon te onterven. Maar na een tijd besluit Wouter toch om weer eens langs te gaan bij zijn vader. Het contact wordt zo hecht dat Wouter voortaan elke week langskomt.
Eind goed al goed, zou je zeggen. Maar Peter vergeet het testament dat hij ooit had opgesteld aan te passen, waardoor Wouter na zijn dood geen aanspraak maakt op de erfenis.
Volgens Autar had Peter dit kunnen ondervangen door in zijn testament een zogeheten considerans op te nemen: een extra tekst waarin je de gemaakte keuzes motiveert. Autar: "De rechter kan er dan rekening mee houden wat de erflater kennelijk had willen regelen."
Als Peter hierin had aangegeven dat hij zijn zoon had onterfd omdat hij hem nooit meer zag, had dit besluit wellicht teruggedraaid kunnen worden als Wouter had kunnen aantonen dat de reden voor onterving niet meer gold.
Voorbeeld 3: Levenspartner vist achter het net
Juliëtte* is haar vertrouwen in mannen een beetje kwijtgeraakt na haar tweede echtscheiding. Ze heeft geen kinderen en besluit om haar broer Bert* aan te wijzen als erfgenaam.
De notaris geeft haar twee opties: haar broer als enige erfgenaam benoemen of haar ouders onterven, waardoor het vermogen automatisch bij Bert terecht komt. Haar keuze valt op optie 1.
Enkele jaren later ontmoet ze Farid*, met wie ze nog twintig jaar gelukkig is. Na haar dood komt Farid erachter dat de volledige erfenis aan zijn neus voorbij gaat, omdat Juliëtte haar testament niet heeft gewijzigd.
Farid voert een procedure tot de Hoge Raad om ervoor te zorgen dat hij toch meedeelt in de nalatenschap. Een getuigenverklaring van de notaris en een aantal kennissen blijkt de redding. Volgens de notaris had Juliëtte haar broer uitsluitend aangewezen als erfgenaam omdat ze impliciet haar ouders wilde onterven en geen alternatief had.
Deze ellende had eveneens voorkomen kunnen worden met een considerans. "Hieraan zitten veel voordelen", meent Autar. "Je voorkomt omslachtige juridische procedures, je zorgt er nog beter voor dat jouw wensen worden gehonoreerd en de nabestaanden krijgen meer zicht op de slagingskans van een eventuele rechtszaak. Ook wordt je besluit beter verteerbaar voor de erfgenamen die worden gepasseerd, omdat ze de achterliggende reden weten."
Voorbeeld 4: Nieuwe wet biedt extra mogelijkheden
Voor de afwikkeling van je nalatenschap kun je een executeur aanwijzen, maar er is natuurlijk een kans dat deze niet meer leeft als jij overlijdt. Om alles toch in goede banen te leiden, is het sinds 2003 mogelijk om in je testament vast te leggen dat de kantonrechter iemand mag aanwijzen als de executeur die jij op het oog had niet meer leeft.
Dat kan goed van pas komen als je minderjarige kinderen hebt. In dat geval wordt een erfenis beneficiair aanvaard. Dit houdt in dat deze uitsluitend wordt geaccepteerd als er onder aan de streep een positief saldo is.
Voor deze procedure gelden wel specifieke spelregels. Als een executeur ontbreekt, moet er een zware vereffening plaatsvinden. Dit houdt onder andere in dat er in de krant een oproep moet worden geplaatst aan eventuele schuldeisers om zich te melden en dat er een boedelbeschrijving bij de rechtbank moet worden gedeponeerd. Dit proces kan soms meer dan anderhalf jaar in beslag nemen.
Is er wel een executeur, dan mag een veel eenvoudiger procedure worden gevolgd. Als de executeur kan aantonen dat de waarde van de bezittingen van de nalatenschap ruimschoots toereikend is om alle schulden te voldoen, is dat voldoende. Dat is een stuk voordeliger en minder tijdrovend dan een zware vereffening.
Tussentijdse aanpassing: wanneer nodig?
In alle vier cases had veel ellende voorkomen kunnen worden door het testament tussentijds aan te passen.
Volgens Autar is het sowieso verstandig om je testament tegen het licht te houden na overlijden van je echtgenoot of een andere erfgenaam, bij een ingrijpende verandering van je vermogen en bij belangrijke wetswijzigingen.
Is hiervan geen sprake, dan volstaat het om om de vijf jaar even te checken of het testament nog volledig voldoet aan je wensen. Sommige notarissen hebben een inloopspreekuur waar je dit gratis kunt doen.
* De namen zijn gefingeerd.
