De Saudische Shahad al-Mohaimeed was 17 toen ze aan haar familie ontsnapte. Ze had haar vlucht ruim een jaar van tevoren gepland en voerde haar plan uit tijdens een strandvakantie in de Turkse kustplaats Trabzon.
In het holst van de nacht verliet al-Mohaimeed het hotel. Daarbij nam ze de creditcards, sleutels, paspoorten én smartphones van haar familieleden mee. Op die manier zou ze hun zoektocht kunnen vertragen, als ze haar online zouden proberen te volgen.
Eenmaal buiten het hotel raakte ze in paniek. Voor het eerst in haar leven stond ze helemaal in haar eentje buiten. Het was ook voor het eerst in zeven jaar dat ze niet direct na het opstaan een alles verhullende niqaab of burqa had aangetrokken.
“Ik was 17 en zo ontzettend bang”, herinnert ze zich. “Ik vertrok rond middernacht. Het was zo donker en stil. En ik was bang voor mijn broer en familie.”
Tot haar ontsnapping moest al-Mohaimeed vrijwel altijd de nabijheid van een mannelijke begeleider dulden, zoals de Saudische wetgeving voorschrijft.
Haar leven verliep volgens een bijna mechanische routine: ontwaken, school, slapen. Dag na dag. Niet praten, niet kijken naar mannen die geen familie zijn. Want dat is volgens de Koran onfatsoenlijk, zo werd haar verteld. Overtreding van deze regel leverde al-Mohaimeed steevast een corrigerende oorvijg van haar vader op.
Vrouwen mogen weinig binnen Saudisch gezin
In de Saudische samenleving hebben vrouwen en meisjes ook binnen het gezin bitter weinig in de melk te brokkelen. Toucheerde al-Mohaimeed's tienerbroer een maandelijkse toelage van 1.400 euro die hij naar eigen inzicht mocht besteden, al-Mohaimeed kreeg niets. Ze moest zelfs om geld smeken voor de meest basale producten. "Ik kon zelfs niets kopen voor mijn menstruatie", vertelt ze. "Mijn broer moest daarvoor betalen, terwijl hij jonger is dan ik."
Al-Mohaimeed's moeder verdiende weliswaar haar eigen geld, maar moest dat inleveren bij haar echtgenoot. Moeder had geen bankrekening, en volgens haar vader was zijn vrouw het niet waard om haar eigen bezit te hebben.
In een gesprek met Business Insider rept al-Mohaimeed veelvuldig van regelmatige mishandeling door haar vader die haar op een gegeven moment zelfs met de dood bedreigde. Nadat ze een keer gezien werd in gezelschap van mannen die niet tot de familie behoorden, werd ze aan enkels en polsen geboeid.
"Mijn familie is gewelddadig", zegt al-Mohaimeed, "en de politie staat aan de kant van de daders." Het gebeurt regelmatig dat vrouwen die het land proberen te ontvluchten en gepakt worden, nooit meer gezien worden. Geruchten gaan dat sommigen daadwerkelijk omgebracht zijn - een vooruitzicht dat al-Mohaimeed maar al te realistisch voorkwam.
"Dus toen ik besloot te vluchten, wist ik dat ik met mijn leven speelde. Als ik gepakt zou worden, zou mijn familie me hebben vermoord. Een gevluchte dochter is een onuitwisbare schande."
Online systeem: vrouwen-tracker voor Saudische gezinshoofden
Om te vluchten moest al-Mohaimeed niet alleen fysieke belemmeringen en sociale druk overwinnen, ze kreeg ook te maken met een geavanceerd online systeem. Want haar vaders telefoon - die ze de nacht van haar ontsnapping dus meenam - verschafte hem toegang tot het online systeem van de Saudische overheid: "Absher."
"Absher" betekent in het Arabisch "priester" en is de naam van een door de staat bestuurd online volgsysteem. Ofwel: de gedigitaliseerde versie van de restrictieve Saudische wetten waarmee de man de vrouw controleert.
Het Absher-systeem registreert niet alleen alle Saudische vrouwen, maar heeft ook de mogelijkheid om hen het reizen te belemmeren en om ze te achterhalen wanneer ze ergens zonder toestemming heen gaan.
Toch zijn veel van Absher's functies goedaardig. Ze zouden niet misstaan op een gemeentelijke website waar je parkeerboetes kunt betalen of je rijbewijs kunt laten verlengen.
Saudische mannen gebruiken het systeem evenwel als een soort track & trace voor hun vrouwen, zusters en dochters. Zo kunnen ze invullen of, waar en wanneer vrouwen het land mogen verlaten. En met een paar klikken kan de gebruiker een vrouw toestemming verlenen of weigeren om te reizen via bepaalde vliegvelden, of bestemmingen tot verboden gebied te verklaren.
Sterker nog, mannen kunnen gebruik maken van een automatische SMS-functie zodat ze een berichtje krijgen wanneer een vrouw haar paspoort gebruikt bij een grensovergang of de incheckbalie van een luchthaven.
Het Absher-systeem was voor al-Mohaimeed de belangrijkste reden om met haar vlucht te wachten tot het gezin in Turkije op vakantie was - ontsnappen vanuit Saudi Arabië is namelijk praktisch onmogelijk dankzij Absher.
Elke poging van al-Mohaimeed om te ontsnappen zou onmiddellijk zijn geblokkeerd. Wanneer het haar zou lukken weg te lopen, dan zou ze een digitaal spoor achterlaten waardoor ze eenvoudig te vinden zou zijn geweest.
Effectieve opsporingsmethode voor vrouwen die proberen te vluchten
Jaarlijks proberen naar schatting duizend vrouwen Saudi-Arabië te ontvluchten, deskundigen verklaarden tegenover Business Insider dat dankzij Absher's berichtenservice, veel vluchtende familieleden bijtijds onderschept en teruggehaald worden.
Business Insider sprak niet alleen met Saudische activisten, maar ook met enkele vluchtelingen over de track & trace waarmee de Saudische overheid vrouwen verhindert het land te verlaten. Business Insider beschikt ook over screenshots van de site waarop te zien is hoe het systeem werkt.
Absher heeft naast de Arabische versie ook een Engelstalige variant.
Deze afbeelding is van het belangrijkste Absher-dashboard waar Saudische mannen "afhankelijke personen" kunnen invoeren, zoals hun vrouwen en kinderen.
"Total Dependents Inside" verwijst naar vrouwen (en kinderen) die zich binnen de Saudische landsgrenzen bevinden.
"Total Dependents Outside" verwijst naar vrouwen en kinderen die zich in het buitenland bevinden - bijvoorbeeld wanneer ze elders studeren of op vakantie zijn.
Een tweede screenshot, verderop in de website, is van het scherm waarop je de reisvergunningen van het gezin kunt managen.
Mannen kunnen voor vrouwen niet alleen verschillende reizen invoeren, maar ook bepaalde tijden specificeren waarbinnen ze kunnen of mogen reizen. Of niet.
Er bestaan vier soorten toestemming voor reizen:
- Een enkele reis waar dan ook naartoe.
- Een enkele reis tussen twee luchthavens.
- Een toestemming voor een bepaald aantal reizen.
- Een reispermissie die geldt totdat het paspoort is verlopen (met een maximum van 5 jaar).
Vóór de komst van Absher hadden Saudische vrouwen schriftelijke en ondertekende toestemming nodig van de man onder wiens hoede ze stonden om langs de douane te komen. Absher is de gedigitaliseerde variant van dit systeem, waarbij de hele reisgeschiedenis wordt vastgelegd van iemand die geregistreerd staat.
Dit is een screenshot van Absher's paspoortgedeelte met daarop het reisverslag van een geregistreerd paspoort.
Het registratie - en waarschuwingssysteem is er de voornaamste oorzaak van dat veel vrouwen op de vlucht gepakt worden - de beheerder wordt namelijk gewaarschuwd op een moment dat de geregistreerde nog te achterhalen is, zegt Taleb al-Abdulmohsen, een Saudische vluchtelinge die naar Duitsland uitweek.
Midden-Oosten deskundige Adam Coogle van Human Rights Watch bevestigt tegenover Business Insider het verhaal van de berichtenservice.
Toen de Saudische overheid de berichtendienst in 2012 verplicht maakte, stonden Saudische social media bol van de kritiek daarop. De Saudische auteur en journalist Badriya al-Bishr zei dat "de autoriteiten technologie misbruiken om vrouwen te controleren. De technologie houdt achterlijkheid en vrouwenonderdrukking in stand." Ondanks alle kritiek drukte de Saudische overheid zijn zin gewoon door.
Als reactie op de storm van kritiek en bij wijze van concessie, maakte de overheid de SMS-dienst in 2014 optioneel. In datzelfde jaar meldden functionarissen dat ze de SMS-alerts uit het systeem hadden gehaald, maar veel mensen denken dat het monitoringsysteem nog steeds functioneert.
Coogle van Human Rights Watch zegt tegen Business Insider dat "de waarschuwingsberichten nog steeds verstuurd worden en dat mannen er snel achter zijn wanneer vrouwen proberen te ontsnappen." Twee andere experts bevestigen Coogle's bevindingen.
Volgens de voormalige vluchtelinge al-Abdulmohsen kent elke Saudi Absher en weten jonge vrouwen hoe ze de technologie moeten omzeilen om te ontsnappen. Saudische vrouwen stelen de telefoon van hun echtgenoot, resetten het wachtwoord en verkrijgen binnen enkele minuten een nieuwe wachtwoord. Daarmee voeren ze voor zichzelf een reispermissie in het systeem in. "Maar dit is heel gevaarlijk. Een doortastend gezinshoofd zal de status van de mensen onder zijn hoede periodiek checken", zegt al-Abdulmohsen.
Shahad al-Mohaimeed, de Saudische 17-jarige die Business Insider vertelde over haar vlucht uit Turkije, houdt zich inmiddels bezig met advies voor vrouwen die het land willen ontvluchten.
