• Alleen de PVV, SP en BIJ1 sluiten een kabinet met VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte uit, zo schrijft informateur Herman Tjeenk Willink in zijn eindverslag.
  • Bij de formatie zou een nieuwe informateur zich aanvankelijk moeten richten op het eens worden over de aanpak van de coronacrisis.
  • Ook de PVV, FVD en – in mindere mate – JA21 worden door veel partijen uitgesloten.

Alleen de PVV, SP en BIJ1 sluiten op voorhand deelname aan een nieuw kabinet uit als daar VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte deel van uitmaakt. Dat schrijft informateur Herman Tjeenk Willink in zijn eindverslag.

Volgens hem is het verder belangrijk dat een nieuwe informateur direct aan de slag gaat met een plan om uit de coronacrisis te komen.

Begin deze maand nam de Tweede Kamer bijna een motie van wantrouwen aan tegen Rutte omdat hij had gelogen in de verkenningsfase. Dat bemoeilijkt de kabinetsformatie omdat Rutte het vertrouwen van de andere partijleiders moet zien terug te winnen.

Lees ook: Rutte is ‘politiek onthoofd’ na motie van afkeuring door D66 en CDA – wil iemand nog in een kabinet met de VVD?

"Een overgrote meerderheid" van de partijen denkt dat het vertrouwen vooral hersteld kan worden door het eens te worden over belangrijke politieke thema's, te beginnen met de coronacrisis. Daar moet de formatie nu mee verder, schrijft Tjeenk Willink.

Een ingewikkeld herstel van vertrouwen

Wel waarschuwt hij dat herstel van het vertrouwen en veel onderhandelingsruimte in de Tweede Kamer een ingewikkelde combinatie zal worden. "Lange onderhandelingen zijn ook een middel om wantrouwen weg te nemen." Maar de nadelen van dichtgetimmerde afspraken tussen coalitiepartijen gaan "knellen".

Gedetailleerde afspraken tussen regeringspartijen leiden ertoe dat de Tweede Kamer bij debatten voor voldongen feiten komt te staan. Bovendien blijken de vooraf gemaakte plannen in de praktijk niet altijd uitvoerbaar.

Om tot een minder dichtgetimmerd regeerakkoord te komen, zouden partijen er beter aan doen om het meer over de essentie van het probleem en het doel van het beleid te hebben en minder over de praktische invulling van een oplossing. "Wat er steeds gebeurt in de afgelopen formaties is dat men direct begint met de regelingen", zei Tjeenk Willink.

Ook doet de informateur een aantal voorstellen om het vertrouwen te herstellen. Zo moet de overheid zich minder opstellen als manager van een bedrijf "met de burger als klant en kostenpost" en moeten de "democratische rechtsorde" van de politiek en bijvoorbeeld de rechtspraak versterkt worden, schrijft hij.

Daarnaast moeten "verknopingen" tussen de regering en de Kamer verminderd worden wil het parlement zijn controlerende taak kunnen invullen.

Formatie heeft haast, maar onderhandelingen blijven uit

Verder wijst Tjeenk Willink op de beperkte "politieke slagkracht" van het huidige demissionaire kabinet. Hierdoor kan een "verdergaand voorstel voor herstel- of transitiebeleid" om de coronacrisis aan te pakken niet meer van dit kabinet worden verwacht.

Onderhandelingen over "wie met wie" wilden de fractievoorzitters nog niet voeren. Een meerderheid sluit wel de PVV en FVD uit, enkele partijen ook JA21.

Of partijen nog willen samenwerken met Mark Rutte hangt af van het inhoudelijke beleid, of van de mate waarin hij de ruimte laat voor een beleid met meer openheid en een grotere rol van de Tweede Kamer.

Rutte zelf zegt daar volgens de informateur over na te denken en "op korte termijn" meer over te zeggen.

Gevoel van 'ongemak' ondanks toenadering

Hoewel de informateur na de gesprekken met de fractieleiders nog steeds met een gevoel van "ongemak" zit, heeft hij wel het idee dat de partijen nader tot elkaar zijn gekomen.

Hij ziet dat onder meer in de brede steun op donderdag voor een voorstel van GroenLinks en PvdA voor een nieuwe bestuurscultuur.

Tjeenk Willink stelt voor dat er een informateur wordt aangewezen die op afstand van de actuele politiek staat met "een breed sociaal-economisch profiel". Die moet dan gaan werken aan een regeerakkoord op hoofdlijnen.

Lees meer over de Tweede Kamerverkiezingen: