• VVD-leider Rutte heeft in zijn gesprekken met de vorige verkenners Ollongren en Jorritsma geopperd om CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt minister te maken.
  • Dat staat te lezen in de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven.
  • Daaruit blijkt verder dat GroenLinks bereid was om te praten over een coalitie zonder linkse partijen.

VVD-leider Mark Rutte heeft tijdens zijn gesprek met de oud-verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) geopperd om Pieter Omtzigt een ministerpost aan te bieden, mocht het CDA deelnemen aan een nieuw kabinet.

“Je moet wat met Omtzigt: minister maken.” Dat staat te lezen in de gespreksverslagen die donderdag zijn vrijgegeven. Rutte merkte ook op dat het “erg ingewikkeld” wordt om zonder de christendemocraten tot een coalitie te komen.

Jorritsma en Ollongren hadden woensdag op verzoek van de Kamer opheldering willen geven over wat er is gebeurd, maar de fracties wilden eerst alle achterliggende stukken ontvangen. Toen de informatie begin van de avond nog steeds niet binnen was, besloot een geïrriteerde Kamer het debat uit te stellen tot donderdag. Het begint om 13.30 uur.

Rutte sprak vorige week nog tegen dat hij of D66-leider Sigrid Kaag in de eerste verkenningsronde de naam van Omtzigt hadden genoemd. “Je moet wat met Omtzigt”, staat desondanks in Ruttes gespreksverslag.

Het CDA-Kamerlid staat bekend als een luis in de pels. Niet alleen toen zijn partij van 2012 tot 2017 in de oppositiebankjes zat, maar ook de afgelopen jaren toen het CDA meeregeerde, was hij vaak bijzonder kritisch op het kabinetsbeleid.

Lees meer: Waarom CDA’er Pieter Omtzigt wordt gezien als een ‘lastpak’

In een document dat Jorritsma en Ollongren opstelden ter voorbereiding op een tweede gesprek met Rutte en Kaag, stond achter de naam van Omtzigt "functie elders". Die notitie kwam op straat te liggen doordat Ollongren hem duidelijk zichtbaar onder haar arm droeg, toen zij op het Binnenhof gefotografeerd werd door een ANP-fotograaf.

VVD-leider Rutte wil het CDA er graag bij hebben, omdat hij niet met meerdere linkse partijen in zee wil. "Allebei gaan we niet trekken", zei hij over samenwerking met de PvdA en GroenLinks.

Met het CDA erbij zou het ook niet nodig zijn om met beide linkse partijen te gaan regeren. Rutte zou het liefst helemaal niet met links regeren, maar met JA21 of de ChristenUnie.

Samenwerking met de PVV en Forum voor Democratie sloot Rutte nagenoeg uit. Wel hield hij wat de PVV betreft nog een kleine slag om de arm. "Als Wilders morgen belt en hij neemt alles terug, dan wordt blijven uitsluiten ingewikkeld", aldus Rutte, doelend op uitspraken van de PVV-leider over minder Marokkanen van enkele jaren geleden.

D66-leider Kaag wilde naast de VVD graag praten met het CDA, de PvdA en GroenLinks over de vorming van een nieuw kabinet. "Liefst dus vanuit de breedte verkennen", staat in het verslag.

Samenwerking met zowel PvdA als GroenLinks is VVD-leider Mark Rutte juist een brug te ver. Bovendien ziet hij niets in een coalitie met vijf partijen, als die niet allemaal nodig zijn voor een meerderheid in de Tweede Kamer.

Maar de opties waar Rutte de voorkeur aan geeft, JA21 of de ChristenUnie als vierde partij, kunnen bij D66 op weinig enthousiasme rekenen.

Kaag wees op de grote inhoudelijke verschillen tussen JA21 en haar partij op het gebied van onder meer migratie en klimaat. Op grond daarvan "kun je JA21 uitsluiten", staat in haar gespreksverslag.

Ook sloot zij uit dat D66 opnieuw aan de formatietafel afspraken maakt over medisch-ethische kwesties met de ChristenUnie. "We gaan niet nog een keer vier jaar traineren." Samenwerken met de SP lijkt haar op inhoudelijke gronden "lastig".

GroenLinks was tijdens de verkenningsgesprekken ook bereid om te praten over een coalitie zonder linkse partijen. De partij had eerst willen praten met de VVD, D66 en het CDA en daarna pas met de PvdA, de SP en de Partij voor de Dieren, staat in het openbaar gemaakte verslag van het gesprek.

Vorige week bleek al dat de linkse partijen "elkaar niet echt vasthielden" tijdens de verkenningsgesprekken, zo staat in de uitgelekte notitie van verkenner Kajsa Ollongren.

Alleen PvdA-leider Lilianne Ploumen zei tijdens de gesprekken alleen met een andere linkse partij in een kabinet te willen, is te lezen in stukken die donderdag openbaar zijn gemaakt. SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen vond een linkse coalitie met het CDA "een interessante optie", en noemde een coalitie met VVD-D66-SP en een vierde partij "niet logisch".

Voorafgaand aan de verkiezingen probeerde Klaver linkse samenwerking wel van de grond te krijgen door onder meer een stembusakkoord, maar dat lukte toen niet. Woensdag benadrukte hij nogmaals dat GroenLinks "een zo links en progressief mogelijke" coalitie wil.

In eerder vrijgegeven stukken van de verkenners van woensdag stond onder meer dat GroenLinks graag wilde meeregeren.

Hoekstra: CDA moet echt 3 keer nadenken voor het in kabinet stapt

CDA-leider Wopke Hoekstra heeft zich tegenover de oud-verkenners zeer terughoudend getoond over deelname in een coalitie. "Het is veel fundamenteler dan 'geef me tijd', we moeten echt wel 3x nadenken voordat we überhaupt komen praten", zou Hoekstra volgens het verslag hebben gezegd. Binnen zijn fractie is ook het "enthousiasme echt niet groot", en zijn partij kijkt serieus naar de oppositie.

In aantekeningen van verkenner Annemarie Jorritsma staat ook dat een plek in de oppositie voor het CDA "het meest realistische" is. Het is niet bekend of dit Jorritsma's eigen conclusie is, of de inbreng van Hoekstra zelf.

Ook blijkt dat Hoekstra zich zichtbaar stoorde aan de manier waarop de verkenning is vormgegeven. D66 en VVD wonnen flink bij de verkiezingen, en zijn de twee grootste partijen. Zij stelden twee verkenners aan "kennelijk ook om moverende redenen", mopperde Hoekstra.

De CDA-leider heeft zelf "aarzelingen bij hoe jullie het proces zijn begonnen", vertelde hij aan Ollongren en Jorritsma.

Het CDA wil "herbronnen" na het verkiezingsverlies, blijkt uit het verslag. De partij ging van 19 naar "15 schamele zetels", zoals Hoekstra het zelf omschreef in het verslag.

De verkenners hebben aangedrongen, en gevraagd of het CDA, als traditionele bestuurderspartij, niet toch verantwoordelijkheid wil nemen. "Dat speelt pas heel veel stappen verder", zei hij.

Lees meer over de Tweede Kamerverkiezingen: