"Er zijn in Nederland ongeveer achthonderd cao’s", zegt cao-adviseur
Jenny van Poortvliet van Bureau Arbeidsvoorwaarden van MKB-Nederland. "Zo’n
zeshonderd hiervan zijn ondernemings-cao’s. Daarnaast zijn er nog
tweehonderd bedrijfstak-cao’s."

Ondernemingscao’s
Ondernemings-cao’s zijn collectieve arbeidsovereenkomst die een bedrijf zelf
met een vakbond of met de ondernemingsraad heeft afgesloten. Philips heeft
bijvoorbeeld een eigen cao, net als de SDU en ABN Amro. Deze gelden alleen
voor de bedrijven die ze hebben afgesloten.

Bedrijfstak-cao’s worden afgesloten door werkgevers- en werknemersverenigingen
die actief zijn in een bepaalde branche. Deze zijn bijvoorbeeld van
toepassing op drogisterijen, uitzendondernemingen of bedrijven in de
bouwnijverheid. Dit wil echter niet zeggen dat alle bedrijven die in die
sector actief zijn automatisch aan zo’n bedrijfstak-cao gebonden zijn.

Gehouden aan bedrijfstak-cao?
Begin je een nieuw bedrijf en wil je weten of je je aan een bestaande cao
moet houden, dan is allereerst van belang of er in jouw branche een
bedrijfstak-cao is afgesloten. Dit kun je nagaan bij de branche- of
werkgeversverenigingen die actief zijn op jouw gebied.

Is er in jouw sector een bedrijfstak-cao en ben jij lid van één van de
branche- of werkgeversverenigingen die de collectieve arbeidsovereenkomst
hebben afgesloten, dan ben je hier automatisch aan gehouden. Wie de
cao-partijen zijn, staat in de overeenkomst. Het kan om een
werkgeversvereniging gaan plus een werknemersvereniging, maar ook om veel
meer partijen.

De cao voor de bouwnijverheid is bijvoorbeeld ondertekend door twee vakbonden
en elf werkgeversverenigingen, variërend van Bouwend Nederland en de
Nederlandse vereniging van Bouwondernemers tot de Aannemers Vereniging
Metselwerken en de Vereniging van Steiger-, Hoogwerk- en
Betonbekistingsbedrijven.

Is dit het geval dan kun je soms wel nog ontheffing aanvragen voor bepaalde
artikelen. In de cao voor dagbladjournalisten is bijvoorbeeld geregeld dat
bedrijven tijdelijk voor sommige bepalingen dispensatie kunnen krijgen.

Volgens jurist Petra Oudhoff van journalistenvakbond NVJ wordt dit maar zelden
gedaan, maar zijn er nu in de crisis toevallig wel een paar partijen die
ontheffing hebben gekregen van de cao-bepaling die regelt wanneer
journalisten een vast contract moeten krijgen. Oudhoff: "Als zo'n
bepaling de reden is dat een krant geen mensen meer aanneemt dan is het in
het belang van iedereen hem hier tijdelijk van te ontheffen."

Algemeen verbindend verklaard
Ben je geen lid van de branche- of werkgeversvereniging die de cao heeft
afgesloten, dan is van belang of de arbeidsovereenkomst door de minister van
Sociale Zaken algemeen verbindend is verklaard (zie hiervoor de website
van het ministerie van Sociale Zaken).

De minister kan een cao algemeen verbindend verklaren (avv-en) als de partijen
die hem hebben afgesloten hierom vragen. Doet hij dit, dan geldt de cao in
principe voor alle bedrijven die op een bepaald gebied actief zijn.

Werkingssfeer
Twijfel je of een 'geavv'de' cao op jouw van toepassing is, dan kun je in die
cao lezen wat er staat onder het kopje 'werkingssfeer', legt Beleidsadviseur
Arbeidsvoorwaarden Erik Pentenga van Vakcentrale FNV uit.

In de cao voor drogisterijbedrijven staat bijvoorbeeld dat de collectieve
arbeidsovereenkomst niet van toepassing is op bedrijven die zowel drogist
als apotheek zijn en waarbij meer dan de helft van de omzet behaald wordt
met receptgeneesmiddelen. Is dit het geval dan geldt namelijk de cao voor
apothekersassistenten.

En in de cao van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU) staat dat hij
niet geldt voor werkgevers die zijn aangesloten bij de Nederlandse Bond van
Bemiddelings- en Uitzendondernemingen (NBBU). Deze club heeft voor zijn
leden namelijk een eigen arbeidsovereenkomst afgesloten.

Ben je geen lid van een branchevereniging die een cao heeft afgesloten en val
je ook niet onder een algemeen verbindend verklaarde collectieve
arbeidsovereenkomst, dan ben je niet verplicht om er zelf een af te sluiten,
aldus Pentenga van de FNV.

Dispensatie van de minister
Val je wel onder de werkingssfeer van een algemeen verbindend verklaarde cao,
maar wil je dit niet, dan kun je zelf een arbeidsovereenkomst afsluiten en
vervolgens bij de minister van Sociale Zaken om dispensatie vragen.

Pentenga: "Tot enige jaren geleden kreeg je automatisch dispensatie als
je een eigen cao aan het ministerie overlegde. Inmiddels is het zogenoemde
'toetsingskader' echter aangescherpt en mag de eigen cao niet duidelijk
'slechter' zijn dan de geavv'de. Ook moeten de bedrijfsactiviteiten van het
bedrijf dat om dispensatie vraagt, zo afwijken van de rest dat een eigen cao
gerechtvaardigd is. Om een eigen collectieve arbeidsovereenkomst af te
sluiten heb je als werkgever bovendien altijd een onafhankelijk opererende
vakbond nodig. Ook dat wordt getoetst."

In het verleden waren er wel verhalen over werkgevers die om dispensatie te
krijgen zelf een vakbond oprichtten waarmee ze vervolgens een cao afsloten.
Dat kan nu als het goed is niet meer.

Dispensatie van cao-partijen
"Toen de regels voor het krijgen van dispensatie van de minister op een
geavv'de cao werden aangescherpt, is benadrukt dat het goed zou zijn als
cao-partijen zelf in hun collectieve arbeidsovereenkomst zouden opnemen hoe
en wanneer bedrijven bij de cao-partijen zelf om dispensatie kunnen vragen",
legt Pentenga van de FNV vakcentrale uit.

"Nog niet alle bedrijfstakcao's bevatten zo'n passage, maar is dat wel
zo, dan kun je je ook tot de partijen die de cao hebben afgesloten wenden
als je vindt dat je niet onder de cao moet vallen."

Een van de collectieve arbeidsovereenkomst die deze mogelijkheid kent is de
uitzend-cao van de ABU. "Ja, als een partij zwaarwegende argumenten
heeft om onze cao niet te volgen en er zelf een heeft afgesloten die
minstens gelijkwaardig is, kunnen wij dispensatie verlenen", zegt
jurist Laura Spangenberg van de ABU.

Momenteel is door die cao-partijen aan twee bedrijven dispensatie verleend:
aan een havenpool die was overgenomen uit een faillissement en aan een
financiële detacheerder. Deze partijen hadden ook naar de minister kunnen
stappen, beaamt Spangenburg, "maar bij ons gaat het misschien allemaal
wat minder formeel". De minister heeft aan drie partijen ontheffing van
de ABU-cao verleend.

Omgaan met starters
Los van al deze regels kunnen cao-partijen coulant omgaan met een starters
die er nog niet in slaagt zich aan alle regels in een geldende cao te
houden.

"Wij proberen bij start ups pragmatisch met een geavv'de cao om te gaan,
zegt algemeen secretaris van journalistenvakbond NVJ Thomas Bruning. "Wij
willen dat mensen fatsoenlijk betaald krijgen, maar we wensen ook dat de
start up een succes wordt. Met dagblad De Pers hebben wij daarom afgesproken
dat wij onze leden de eerste paar jaar niet actief zouden aansporen te gaan
eisen dat alle bepalingen uit de dagblad-cao werden nageleefd."

Waren individuele leden in die tijd bij de NVJ gekomen en hadden ze gevraagd
hen te helpen omdat ze niet conform de cao werden betaald, dan had de
vakbond hen echter wel gewoon geholpen.

Niet alle cao-partijen zijn echter bereid dergelijke herenakkoorden te
sluiten. Laura Spangenberg van de ABU: "Ik denk dat het ervan afhangt
hoeveel nieuwe bedrijven er in een branche bijkomen. Bij ons zijn dat er
zoveel en speelt er bovendien zoveel rond uitbuiting en dergelijke, dat
nieuwe bedrijven zich bij ons ook gewoon aan de cao moeten houden."

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl