Europa houdt zijn adem in voor het Italiaanse referendum van begin december. Premier Matteo Renzi wil de macht van de Senaat in Italië beperken om de besluitvorming slagvaardiger te maken, en vraagt daarvoor steun via een referendum.
Als Renzi niet de benodigde steun krijgt, treedt hij waarschijnlijk af en volgen nieuwe verkiezingen. Het doemscenario is dan dat de eurosceptische partij Vijf Sterren van de voormalige komiek Beppe Grillo wint. Pessimisten zien dan het Italiaanse lidmaatschap van de euro en de Europese Unie op het spel staan.
Er is echter een nauwelijks bekend artikel uit de Italiaanse grondwet, dat het zeer onwaarschijnlijk maakt dat Italië het volgende land is dat de Europese Unie gaat verlaten – een gebeurtenis die een enorme chaos in heel Europa zou kunnen veroorzaken.
Daniele Antonucci and Phanikiran Naraparaju van zakenbank Morgan Stanley wijzen in een stuk over de waarschijnlijke uitkomsten van het komende referendum op artikel 75 van de Italiaanse grondwet. Daarin staat dat Italië geen referendum kan houden over iets dat verband houdt met internationale verdragen.
Hier is de bewuste passage in de grondwet (wij hebben bepaalde delen vetgedrukt):
"Een algemeen referendum om een wet of maatregel die de kracht heeft van een wet geheel of gedeeltelijk in te trekken kan worden gehouden als dat is aangevraagd door vijfhonderdduizend kiezers of vijf regionale parlementen. Er kan geen referendum worden gehouden over belastingwetten, begrotingen, amnestie of pardon, of een wet die een internationaal verdrag ratificeert."
Lidmaatschap van zowel de Europese Unie als de euro zijn per definitie internationaal. Daarom zou de grondwet moeten worden gewijzigd, voordat Italië zijn bevolking aan het woord kan laten over een vertrek. Uiteraard is dat geen makkelijk proces en is daarvoor een hele eurosceptische regering voor nodig met een serieuze wens de EU te verlaten.
Dit zijn de stappen die volgens Naraparaju en Antonucci genomen zouden moeten worden, wil Italië de EU verlaten (wij hebben bepaalde delen vetgedrukt):
"Dus de lat voor een vertrek ligt hoog en er zijn veel meer stappen nodig vergeleken met Groot-Brittannië om de EU te verlaten. In Italië moet een eurosceptische partij een verkiezing met absolute meerderheid winnen en dan het vertrekproces in beweging zetten door de grondwet in twee kamers met twee derde meerderheid aan te passen of met 'alleen' een gewone meerderheid gevolgd door een referendum. Omdat het lidmaatschap van de eurozone direct gelinkt is aan het EU-lidmaatschap, zou het verlaten van e EU ook automatisch het verlaten van de EMU betekenen."
Veel mensen zijn bang dat het komende referendum in Italië over aanpassingen van de grondwet, dat ook wordt gezien als een referendum over het beleid van Renzi, een vertrek uit de EU kan aanjagen. In augustus zei Nobelprijswinnaar en econoom Joseph Stiglitz tegen Business Insider dat het referendum kan leiden tot een "desastreuze uitkomst" en een "enorme catastrofe" in Europa.
Hoewel de populistische Vijf Sterren Beweging steeds meer steun krijgt, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze in de nabije toekomst een twee derde meerderheid kan verwerven en daarmee is het vrijwel onmogelijk dat Italië de EU gaat verlaten.
Renzi liet maandag weten dat hij mogelijk opstapt als hij het referendum niet wint. Eerder had hij aangegeven dat hij aan zou blijven als hij de verkiezing verliest.
Toen hem in een radio-interview werd gevraagd wat hij zou doen als de "nee-stem" het referendum zou winnen, zei hij volgens Reuters: "Als ik aan moet blijven en moet doen wat ieder ander voor mij heeft gedaan, een beetje doormodderen en maar wat ronddrijven, dan past dat niet bij mij."
