ANALYSE – Het voornemen van minister Eric Wiebes van Economische Zaken om de gaswinning in Groningen in 2030 naar nul te brengen heeft veel losgemaakt.

Milieuorganisaties en energiemaatschappijen roepen om een verbod op de cv-ketel en pleiten voor ‘een beetje dwang’ als burgers niet willen meewerken. Maar er zijn goede redenen om daar voorzichtig mee te zijn.

Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw heeft Nederland de luxe van grote eigen gasvoorraden gehad. Dat tijdperk loopt op z’n einde, maar bij de zoektocht naar alternatieven is de gasgestookte cv-ketel slechts één schakeltje in een breder verhaal. Zowel wat betreft milieuwinst als de leveringszekerheid is het belangrijk om het bredere plaatje in het oog te houden.

1) Minder aardgas, meer stroom: hoe milieuvriendelijk is dat?

De stap van minder aardgas van eigen bodem naar het afschaffen de cv-ketel, gaat ervan uit dat alternatieve verwarming voor een aanzienlijk deel op elektriciteit is gebaseerd.  In dit verband worden bijvoorbeeld warmtepompen vaak genoemd – daarover verderop meer. Maar voor zover minder gas méér stroom betekent, heeft dat forse consequenties.

Om een idee te geven: volgens de site Milieu Centraal gebruikt een gemiddeld huishouden 1.500 kuub gas per jaar en 3.000 kWh stroom. Aangezien 1 kuub gas voor ongeveer 9 kWh stroom staat, betekent het schrappen van de aardgas in theorie dat je 13.500 kWh extra stroom per huishouden nodig hebt, rekent Milieu Centraal voor.

Op dit vlak moet er sowieso iets gebeuren met energiebesparing door betere isolatie en deels kun je kiezen voor de inzet van verschillende soorten restwarmte. Maar voor zover je kiest voor een hogere elektriciteitsproductie voor verwarming is de vraag waar de extra stroom vandaan komt. Als die bijvoorbeeld uit klassieke kolencentrales komt, kun je niet zeggen dat je enige milieuwinst boekt.

2) Hernieuwbare energie biedt kansen, maar is niet per definitie duurzaam

Waar moet je aan denken als het het aardgasverbruik van huishoudens compleet wilt vervangen door niet-fossiele bronnen? Het totale energieverbruik van Nederland is iets meer dan 3.000 petajoule per jaar en aardgasverbruik van huishoudens is goed voor ongeveer een tiende daarvan. Dus ongeveer 300 petajoule per jaar.

Volgens een studie van bureau Ecofys uit 2017 ligt er de komende twaalf jaar een groot potentieel voor een grotere bijdrage van hernieuwbare bronnen aan de energievoorziening. Die ligt zelfs in de orde van grootte van het huidige aardgasverbruik van huishoudens.

Maar bij de prognoses voor hernieuwbare energie ligt het accent zwaar op 'biomassa', ofwel de verbranding of vergisting van organisch materiaal (hout, gft, mest en plantaardige olie). Dat kan zowel stroom als warmte opleveren.

Er is echter de nodige discussie over het duurzame karakter van biomassa. Een bekend voorbeeld van een controversiële variant is de bijstook van houtsnippers die vanuit Amerika worden aangevoerd voor Nederlandse kolencentrales.

De vraag is dus hoe je omspringt met duurzaamheidscriteria voor biomassa als je daar grootschalig op inzet.

Onderdeel van biomassa is ook biogas. Dat kun je in principe omzetten in 'groen' aardgas, en dan kun je gewoon een cv-ketel blijven gebruiken. Al blijkt uit de studie van Ecofys dat het potentieel  hiervan te klein is om het wegvallen van de gasbel in Groningen te compenseren.

3) Buitenlands aardgas als alternatief voor eigen aardgas

Hoewel er dus zeker potentieel is voor zon, wind en hopelijk duurzame biomassa, zal de transitie geruime tijd vragen. Het is in dit verband behoorlijk riskant om al vanaf 2021 een verbod op nieuwe cv-ketels in te voeren, als je niet zeker bent van de haalbaarheid van de duurzame alternatieven.

Als tussenoplossing ontkom je waarschijnlijk niet aan het simpelste alternatief voor gas uit Groningen: meer gas uit het buitenland. Dat kan komen uit Noorwegen, maar ook uit politiek wat meer gevoelige landen zoals Rusland. En daarnaast is er de optie om meer vloeibaar gas per schip te laten komen uit landen als Algerije en Qatar.

4) Alternatieven voor cv-ketel zijn nog behoorlijk duur

Naast vragen rond alternatieve energiebronnen voor aardgas van eigen bodem, is ook de vervanging van de klassieke cv-ketel zelf geen uitgemaakte zaak.

Een veel genoemd alternatief is de warmtepomp. Maar die is alleen bruikbaar in goed tot zeer goed geïsoleerde woningen. Vraag is of dit haalbaar is voor veel oudere woningen. Daar komt bij dat de aanschafkosten van waterpompen behoorlijk hoog zijn, als je woningen daar volledig mee wilt verwarmen. Daarnaast zijn er allerlei aanvullende kosten zoals vloerverwarming.

LEES OOK: Zo duur is overschakelen op een warmtepomp of hybride systeem

Milieu Centraal noemt ook infraroodpanelen voor "bijverwarming in de woonkamer en in ruimtes die je weinig gebruikt". Maar als hoofdverwarming is deze optie minder geschikt, "tenzij je huis heel goed geïsoleerd is".

Kortom, versneld afschaffen van de cv-ketel is een veel te simplistisch antwoord op terugschroeven van eigen gasproductie. Gekeken moet worden naar een combinatie van alternatieve energiebronnen: hernieuwbare energie en buitenlands aardgas (of een kerncentrale erbij). En naar realistische en betaalbare alternatieven voor de verwarming van huishoudens.