Nationale begrotingen moeten voortaan ter inzage worden gegeven aan de Europse
Commissie. Als de plannen niet deugen, volgt een reprimande, zoals de
kersverse Belgische regering onlangs ondervond. Landen die desondanks de
begrotingsregels overtreden, krijgen uiteindelijk een boete van Brussel.
Als het om begrotingsbeleid gaat, zorgt de eurocrisis voor Europese
gelijkschakeling. Maar op monetair gebied gaat het juist de andere kant op.
De monetaire unie desintegreert. De crisis zet de klok achteruit, want
nationale centrale banken krijgen meer macht ten koste van de Europese
Centrale Bank
Kredietwaardige landen
Dat blijkt uit de beslissing van de ECB van afgelopen
donderdag, over het onderpand dat banken mogen gebruiken voor hun
leningen bij de centrale bank. Traditioneel komen alleen staatsobligaties
van kredietwaardige landen en andere veilige effecten in aanmerking als
onderpand. Maar vanwege de crisis heeft de ECB de regels versoepeld.
De centrale bank vreest dat als de onderpandeisen te streng zijn, banken in
liquiditeitsproblemen kunnen komen. Als bijvoorbeeld Italiaanse of Spaanse
banken nauwelijks meer kunnen lenen op de geldmarkt, zijn ze voor hun
financiering aangewezen op leningen van de ECB. Als die banken hun laatste
veilige onderpand hebben ingeleverd, zou de geldkraan dicht gaan. Dat kan
het einde betekenen voor zo’n bank.
Om dat scenario te voorkomen besloot de bestuursraad van de ECB, waar behalve
de zeskoppige directie ook alle presidenten van de nationale centrale banken
van de eurolanden zitting in hebben, om de onderpandeisen flink te
versoepelen. Dat principebesluit werd op 8 december vorig jaar genomen en
afgelopen donderdag bekrachtigd, tegelijk met het memorabele besluit om
banken voor drie jaar zoveel geld te lenen als ze willen .
Banken in nood
De versoepeling van de onderpandeisen kreeg veel minder aandacht dan de
nieuwe driejaarsleningen, maar zijn van minstens zo groot belang. Allereerst
omdat alleen als banken in nood zo ongeveer alles op hun balans als
onderpand kunnen gebruiken, de ongelimiteerde leningen ook echt
ongelimiteerd zijn. Maar misschien nog belangrijker: de nieuwe
onderpandeisen drijft de monetaire unie uiteen, want niet alle eurolanden
doen eraan mee.
ECB-leningen worden uitgevoerd door de nationale centrale banken. Nederlandse
banken lenen bij De Nederlandsche Bank, Franse banken bij de Banque de
France, Italiaanse banken bij Banca d'Italia. Vóór de invoering van de euro
in 1999, hadden deze centrale banken allemaal hun eigen lijstjes met wat
aanvaardbaar onderpand was.
De Nederlandsche Bank was daarbij erg streng. Alleen veilige staatsobligaties
en een handvol solide effecten golden als onderpand voor guldenleningen. Bij
Banque de France mochten Franse banken voor 1999 zo ongeveer alles inruilen
voor verse franken. De Franse centrale bank had zelfs een aparte afdeling
met kredietbeoordelaars om de waarde van de uiteenlopende schuldtitels te
beoordelen.
Moeizaam proces
Na de invoering van de euro begon de ECB aan een moeizaam proces om de
onderpandeisen van de aangesloten centrale banken te harmoniseren. Een zeer
noodzakelijk proces, want zolang banken in verschillende delen van het
eurogebied, onder verschillende condities aan euro's kunnen komen, kun je
eigenlijk nog niet van een monetaire unie spreken.
Na jaren van onderhandelen, was het in 2007 zo ver: de ECB stelde een enkele
lijst met onderpanden op, waar alle aangesloten centrale banken zich aan
moesten houden. Acht jaar na de invoering van de Europese munt, waren er
eindelijk ook Europese regels voor het in omloop brengen ervan.
Unie zonder eenheid
Die eenheid heeft slechts vijf jaar stand gehouden. De eurolanden gaan sinds
donderdag weer hun eigen weg. De centrale banken van Frankrijk, Italië,
Spanje, Portugal, Ierland en Cyprus mogen weer gaan werken met hun eigen,
soepele eisen voor onderpand, zo besloot de bestuursraad van de ECB. We
hebben weer een monetaire unie zonder eenheid.
De macht stroomt van Frankfurt terug naar de lidstaten. Misschien dat het
nodig is, in het heetst van de strijd om de euro te redden. Maar de
fragmentatie van de monetaire unie is een flinke stap achteruit en het
zoveelste teken dat de Europese Centrale Bank op z'n best flink gehavend uit
de eurocrisis zal komen.
Meer
artikelen van Mathijs Bouman
Lees ook:
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl