“Als er wordt aangebeld bij de voordeur, moet je open kunnen doen.” Zo omschreef de vader van Erik de Vlieger treffend zijn houding ten aanzien van ethisch verantwoord ondernemen.

Zelf denkt De Vlieger er vergelijkbaar over: “De verplichtingen die je aangaat, moet je nakomen. En je moet je aan de wet houden. Als je die twee dingen doet, kun je het nog zo ruig spelen, maar hoef je niet bang te zijn als de deurbel gaat.”

Moreel kompas. Zakenman Erik de Vlieger vindt het maar een modieuze uitdrukking. Hij hekelt de terminologie die volgens hem is bedacht door de ‘institutionelen’ naar aanleiding van de financiële crisis in 2008. “Zo’n moreel kompas is opgesteld door compliance-afdelingen van institutionele bedrijven. De Basel III-akkoorden werden getekend en vervolgens kwamen schandalen in het nieuws: de Panama Papers, Zwitserse spaarrekeningen, de Rabobank die met zwart geld in Mexico zat.”

Volgens De Vlieger plaatsen de mainstream media in Nederland daarover alleen een heel kort berichtje op pagina 12 in de krant. Voor de rest is het met de mantel der liefde bedekt. “We moeten oppassen dat de institutionele bedrijven niet de wet opleggen aan de mkb- en familiebedrijven. De een is niet minder stout als de ander.”

De vastgoedwereld is van klatergoud

Naast de ‘institutionelen’ heeft hij als het om ethiek gaat geen hoge pet op van de vastgoedwereld. “In mijn bewijsdrang om een van de grootste bedrijven van Nederland te worden, stapte ik over van IMCA, ons familiebedrijf in industriële naaimachines, naar de vastgoedwereld. Een totaal achterlijke wereld die niets met medemenselijkheid te maken heeft. De vastgoedwereld is van klatergoud: een wereld waar je bijna geen huwelijk goed kunt houden. Er werd op een schandalige manieren met panden geschoven.”

Miljoenentransacties schaalden op naar transacties van honderden miljoenen euro’s. “Er was veel geld; je kon overal lenen. In het vastgoed zitten veel mensen die het niet zo nauw nemen met de wet. Doe je daar zaken mee, dan zit je zelf ook automatisch op het randje.”

Dat ziet De Vlieger direct ook als de grootste uitdaging om ethisch te blijven: “Vroeger keek je alleen naar de transactie: als die goed was kon je zakendoen. Nu kijk je het eerst of je iemand vertrouwt en daarna pas naar de transactie. Dat is een fact of life.”

Belastingontwijking is voor losers

De wilde haren uit zijn jeugd is hij inmiddels kwijt. “Toen ik jonger was, dacht ik niet na over ethiek. Dan ben je bezig met het opbouwen van je bedrijf en dus met je ambitie, hebberigheid of passie, hoe je het maar wilt noemen. Dan wil je vooral snel groeien, wat vaak minder verstandig is. Als je ouder wordt, ga je niet meer op het scherpst van de snede laveren. Ik houd me aan de wet. Dat is ook wel eens rustig. Ik kan het iedereen aanbevelen. Het is het mooiste dat er is.”

Is hij dan zelf nooit over de schreef gegaan met ethisch ondernemen? “Wel met ethisch leven”, erkent hij. Zo nam hij ooit met 150 man een Boeing 767 om naar Portugal-Nederland te gaan kijken. “Ik ben zelf niet oneerlijk geweest door de wet te overtreden, maar heb wel gebruik gemaakt van de fiscale mogelijkheden die Nederland bood. Is dat ethisch of onethisch? Ik vind dat niet onethisch.”

“Wel vind ik het terecht dat ik belasting betaal in het land waar ik woon: ik loop veilig over straat, de wegen worden gemaakt en de plantsoenen onderhouden. Wat ik onethisch vind is offshores in het buitenland gebruiken en willens en wetens geen belasting betalen in eigen land, omdat je 100 procent van je winst wilt maken. Dan ben je een loser eersteklas. Net zoals iemand die voor de belastingen naar België verhuist. Dat is armoedig.”

In aanraking met justitie

Als hij zichzelf een cijfer moet geven voor ethisch ondernemen komt hij uit op een 10-. Vanwaar die min? “Dat is omdat ik een snee in mijn neus heb opgelopen in Frankrijk”, daarmee doelend op een Frans justitieel onderzoek naar onregelmatigheden bij een poging een Franse luchtvaartmaatschappij over te nemen.

Hij kwam vaker in aanraking met justitie, ook in Nederland, zaken uit 2009 en 2011 waaraan hij nog steeds wordt herinnerd. “Terwijl ik van alle aanklachten ben vrijgesproken en ik ook een excuusbrief heb gehad van justitie.”

De reden lag volgens hem in zijn voortdurende strijd tegen de overheid. “Ik werd heel machtig, had een groot mediabedrijf, luchtvaartbedrijf en scheepswerven in Amsterdam. En een ongelooflijk grote mond. Ik zat vaak bij Barend en Van Dorp te vertellen dat de overheid niet deugde. Dat was een klassieke fout. Met die rechtszaken hebben ze me willen terugfluiten.”

De overheid is een meerkoppige draak

Zijn scherpe tong en pen heeft hij behouden. Of zoals hij het zelf zegt: ‘Ik ben een ruige communicator.’ Nog steeds ageert hij op social media tegen de overheid en ‘de institutionelen’. “Op Twitter heb ik een schrikbewind losgelaten op de Rabobank. Als Roger van Boxtel namens D66 voor een Balkenende-norm pleit en nu voor de NS werkt voor 480.000 euro, dan spreek ik hem daarop aan. Dat vind ik onethisch.”

“Ik vind de overheid een levensgevaarlijke meerkoppige draak, die met de globalisering en opengrenzenpolitiek een kardinale fout maakt voor de toekomst en het welzijn van onze kinderen en kleinkinderen. Wat we vergeten zijn in Nederland is dat politici en ambtenaren bij ons in dienst zijn om wegen en lantaarnpalen te bouwen. Nu gedragen zij zich alsof wij er voor hen zijn.”

Resorts in Portugal gekocht

Onethisch zijn moeten we volgens De Vlieger niet verwarren met hard zijn. “Laatst kocht ik een resort van een Portugese bank die failliet was gegaan. Dan wil ik het onderste uit de kan hebben in de onderhandelingen. Zelfs bij de notaris heb ik vijf minuten voor het zetten van de handtekening gezegd ‘ik doe het niet’. Om er vervolgens nog een halve ton vanaf te pingelen. Dat was misschien niet erg ethisch. De kans dat ik hier nog een tweede keer zaken doe, is gering.”

In Nederland doet De Vlieger weinig zaken meer. Wel heeft hij een aantal resorts in de Portugese Algarve waar zo’n 265 mensen werken. Zijn drie Nederlandse bedrijven worden gerund door zijn zoon, broer en beste vriend.

Begeleidt hij hen om dit ethisch verantwoord te doen? “Mijn zoon vooral. Alle goede dingen die zijn vader heeft gedaan, weet hij wel. De fouten van papa krijgt hij er gratis bij. Die zijn het meeste waard. Ik vind dat mijn zoon zich over-ethisch opstelt, een beetje pietluttig zelfs. Waarschijnlijk om te voorkomen wat mij gebeurd is.”

Iedereen is sinds de crisis overvoorzichtig

Welke organisatie geeft volgens De Vlieger het goede voorbeeld? “Amvest. Zij beleggen in woningen die duurzaam ontwikkeld zijn en nemen een lager rendement op de koop toe. Zij zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid op het gebied van duurzaamheid.”

Is zakendoen met moreel kompas door de jaren heen veranderd? “Sinds de crisis in 2008 zijn we angstig geworden. Ik ook. Van de negentiger jaren tot dat jaar waren het wilde tijden. In 2008 werd alarmfase 1 afgekondigd en nu is iedereen overvoorzichtig. Dat jaar is echt een ijkpunt en ook de reden voor het thema van deze Beter Ondernemen Show. Dat zou voor 2008 niet gekozen zijn.”

Ethiek moet niet beperkt blijven tot de zakelijke context. Juist privé is ethisch gedrag een must volgens De Vlieger. “In de wilde tijden zijn er veel huwelijken gesneuveld. Zes dagen in de week van huis zijn, ook ’s avonds, is niet goed voor je privéleven. Terwijl juist vrouw en kinderen zo belangrijk zijn. Daar let ik nu beter op, een goed thuishonk houdt je op de rails.”

Dit is het derde artikel in een reeks van de Maand van Ondernemen met moreel kompas. De Maand van Ondernemen met moreel kompas wordt mogelijk gemaakt door Inspireert Beter Ondernemen. Het platform van AFAS Software met de dagelijkse portie inspiratie voor financieel professionals, accountants en HR.