Zo’n beetje iedere vriendengroep kent ‘m wel: de persoon die nooit eens trakteert, die precies betaalt wat hij of zij heeft genuttigd, en die dan ook nog het duurste drankje neemt als een ander een rondje geeft.
We hebben het natuurlijk over DE KRENT.
Je wilt geen pietlut zijn, niet moeilijk doen over die paar euro’s die de gierigaard keer op keer in zijn zak houdt. Maar je ergert je groen en geel aan dat gedrag. En bovendien, die euro’s tikken wel aan.
Hoe om te gaan met de hedendaagse Scrooge? Want verder is die best wel aardig, zo niet superlief. Het is tenslotte niet voor niets een vriend.
‘Een afschuwelijke ondeugd’
We gingen eerst maar eens te rade bij de etiquettegoeroe uit de jaren veertig: Amy Groskamp-ten Have. In haar etiquettebijbel Hoe hoort het eigenlijk? noemt ze gierigheid een ‘afschuwelijke ondeugd’. Volgens haar kan dit alleen door de beugel als de ‘man of vrouw’ in kwestie een ‘zeer smalle beurs’ heeft.
"Maar de armoedzaaier is niet te vergelijken met de man" - Groskamp-ten Have gaat er vanuit dat gierigaards mannen zijn - "die zwart rijdt", schrijft ze. "Of de man die snel een zijstraat inslaat om een collectant te ontloopen, of de jongeman die den verjaardag van zijn gastvrouw opzettelijk vergeet, of..."
En zo gaat de hogepriesteres der etiquette nog even door.
Opvallend is dat ze geen tips geeft hoe om te gaan met een dergelijk gedrocht in je vriendenkring. Ze verwachtte dat het probleem zichzelf wel zou oplossen, zo lijkt het.
"De jongeman" - het is nog steeds een man - "die steeds klaarstaat om bij anderen te profiteeren, hetzij van rookgerei, tennisveld of zeilboot, en die altijd grif een excuus bij de hand heeft om niets terug te doen, terwijl zulks hem financieel best schikt, die zal het nooit en te nimmer ver brengen in de maatschappij. Hoe kundig en vakbekwaam hij overigens ook moge zijn".
Kortom: de toorn Gods of de kosmos slaat gewoon de carrière van de krent aan diggelen. Moet je maar niet zo'n "ernstige karakterfout" hebben, "die een hinderpaal vormt voor het beoefenen der goede omgangsvormen".
Armoedzaaier verdient begrip
"Amy Groskamp- ten Have is een tikje ouderwets'', sust etiquettedeskundige Lilian Woltering. Zij voorziet niet dat het leven van gierigaards zich als een doemscenario voltrekt. "Maar over het algemeen ben ik het er wel mee eens dat gierigheid een minder goede eigenschap is."
Woltering noemt meteen een voorbeeld: "Dat één van je vrienden heel erg op de centen zit, als jullie uit eten gaan." Net als haar collega uit de vorige eeuw vindt ze dat begrijpelijk, als de persoon in kwestie krap bij kas zit.
Ook de BOB, die de hele groep veilig moet thuisbrengen, hoeft wat haar betreft niet mee te doen aan het splitten van de rekening in gelijke delen.
"De grootste tip die ik hierover kan geven is: wees vanaf het begin duidelijk. Spreek vóórdat jullie gaan eten of drinken af, hoe jullie de rekening gaan betalen. Dat voorkomt ellende."
Een andere belangrijke tip: "Wees open en eerlijk tegen degene die herhaaldelijk gierig is. Zeg bijvoorbeeld 'Wij vinden het jammer dat je....' Kies een goed moment en neem iemand even apart. Ik zou het niet in de groep gooien."
Zelf bestreed Woltering de gierigheid van een vriendin uit haar studententijd met humor. "Ik zei grappend: 'Wat ben je gierig'. Of als ze weer eens een klein gerecht nam, vroeg ik: 'Heb je van tevoren al gegeten?'"
'De profiteur hoef je niet te sparen'
Nu komen gierigaards in verschillende categorieën. Je hebt dus de arme krent, de krent die wel geld heeft maar ook zichzelf ook weinig gunt, en de krent die vooral naar anderen gierig is.
"Iemand die nooit een rondje geeft en altijd de duurste wijn neemt als anderen trakteren", beschrijft Woltering de laatste soort. "Die persoon is een bekend fenomeen, de profiteur. Dat is wel ernstig. Als je een rondje neemt, moet je ook een rondje geven."
Wil je erachter komen waarom iemand gierig is? Stel dan brede, open vragen: "Hoe gaat het met je? Kan ik je ergens mee helpen?"
De profiteur hoef je volgens Woltering niet heel erg te sparen. "Wees eerlijk en zeg heel direct: 'Joh, zal jij niet eens wat gaan halen? Volgens mij ben jij aan de beurt'. Iemand kan dat niet weigeren."
Over rondjes gesproken: het is heel normaal dat je bij een almaar uitdijende groep niet iedereen trakteert. "Een gelegenheid als Koningsdag wordt al snel onoverzichtelijk als steeds meer mensen bij de groep komen staan. Trakteer in dat geval alleen de mensen met wie je op dat moment in gesprek bent."
Beate Volker, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, heeft onderzoek gedaan naar vriendschappen en sociale netwerken. Zij wijst erop dat vrienden vaak op elkaar lijken. "Ze hebben vaak dezelfde opleiding, leeftijd en etnische achtergrond, dat blijkt uit elk onderzoek weer."
Vrienden lijken op elkaar. Misschien ben je zelf ook gierig
Dit kan ook gelden voor eigenschappen. "Betrap je een vriend op gierigheid, dan kun je je afvragen: doe ik dat eigenlijk ook? Vrienden houden ons vaak een spiegel voor. De volgende vraag is: vind ik gierigheid een probleem?"
Is het antwoord ja, maar verandert de vriend niet, dan kan dat de vriendschap ondermijnen, zegt Volker. "Gierigheid kan jullie uit elkaar drijven. Je gaat bijvoorbeeld niet zo snel samen op vakantie als je weet dat de ander steeds op zijn geld zit."
De dag dat de gierigaard geen krediet meer heeft, kan volgens Volker vrij snel aanbreken. Al kunnen vrienden, familie en een partner wel een aardig potje breken, naar hen zijn mensen toleranter. "Maar met kennissen en collega's is het al snel klaar."
"Relaties zijn toch wel gebaseerd op wederkerigheid. Mensen willen voelen dat ze iets terugkrijgen, en niet alleen maar investeren," legt Volker uit.
Beide deskundigen zeggen dat de wederdienst niet per se in geld terug hoeft te komen. "Als jij de vriend bent die altijd betaalt, mag je best verwachten dat de ander op een andere manier bijdraagt en bijvoorbeeld komt helpen bij een verhuizing," zegt etiquette-expert Woltering.
Daar is socioloog Volker het mee eens. "En bedenk dat wederkerigheid ook emotioneel kan zijn. De een geeft misschien veel rondjes terwijl de ander altijd een luisterend oor heeft. Als de vriendschap maar op de een of andere manier gelijkwaardig is."
