Het pokerspel in Oekraïne concentreert zich de komende weken rond de vraag: stuurt de Russische president aan op een tweedeling tussen Oost- en West-Oekraïne? De geopolitieke logica is er, economisch liggen er grote problemen op de loer.

Rusland trok afgelopen weekend met een militaire interventie de controle over de Krim naar zich toe. Het schierleiland dat sinds 1954 officieel deel uitmaakt van Oekraïne is militair-strategisch van grote betekenis voor de Russen. Zie hier voor een overzicht van de recente ontwikkelingen.

Grote vraag is nu of het hierbij blijft wat betreft de Russische inmenging in Oekraïne. Want president Vladimir Poetin vroeg en kreeg zaterdag van het Russische parlement een breed mandaat om militairen te sturen naar Oekraïne als de veiligheid van Russen in dat land in het geding zou zijn. In de praktijk betekent dit dat Poetin de optie openhoudt om te interveniëren in Oost-Oekraïne, waar relatief veel Oekraïners wonen met Russisch als moedertaal.

Verontruste reacties

Vanuit westerse hoofdsteden werd verontrust gereageerd op de eenzijdige Russische interventie in de Krim en het perspectief van een schending van de territoriale integriteit van het land. De Oekraïnse interim-premier Arseni Jatsenjoek sprak van een ‘oorlogsverklaring’ van Russische zijde.

Politieke analisten in de VS wijzen op de geopolitieke logica die de Russen hanteren: alles op alles zetten om te voorkomen dat Oekraïne radicaler kiest voor toenadering tot Europa, waarbij een tweedeling van het land vanuit Russisch perspectief te prefereren valt.

Sleutelvragen in dit scenario zijn: wat doen de Verenigde Staten en Europa als Poetin verdere stappen zet in Oekraïne? En hoe pakt een eventuele tweedeling uit voor het land?

VS en West-Europa: economische sancties

Niets wijst er vooralsnog op dat de Verenigde Staten bereid zijn een militaire confrontatie met Rusland aan te gaan om Oekraïne. Minister van Buitenlandse Zaken John Kerry toonde zich afgelopen weekend weliswaar ontstemd: "In de 21ste eeuw kun je het gewoonweg niet maken om op 19e-eeuwse wijze een ander land binnen te vallen onder valse voorwendselen." Maar als repliek had Kerry het vrijwel alleen over economische en diplomatieke sancties.

Mocht Rusland interveniëren in Oost-Oekraïne, dan moeten de VS proberen zoveel mogelijk West-Europese partners te mobiliseren om sancties op te leggen. Die kunnen bestaan uit het bevriezen van banktegoeden van Russen in het westen, reisbeperkingen, handelssancties en uitsluiting van Rusland uit de club van grote industriële landen.

Tegelijk is het onwaarschijnlijk dat er bijvoorbeeld op korte termijn veel verandert in de energieband tussen Rusland en Europa. Ongeveer dertig procent van de Europese gasconsumptie wordt gedekt door Russisch gas. Het afknijpen van de Russische gaslijnen zou beide partijen pijn doen: Rusland heeft de dollars uit gasinkomsten hard nodig en West-Europese landen zitten niet te wachten op stijgende energieprijzen, als de Russische gasaanvoer (tijdelijk) zou wegvallen.

Een zware escalatie van de crisis in Oekraïne zou waarschijnlijk wel leiden tot een herbezinning van de Europese energiepolitiek en de ontwikkeling van alternatieven voor Russisch gas hoog op de agenda zetten.

Economie Oekraïne: West en Oost

De andere sleutelvraag is wat een eventuele tweedeling van Oekraïne doet met de economie van het land. Volgens de Russische analist Dmitri Trenin zou een redelijke uitkomst voor Rusland een federalisering van Oekraïne zijn, waarbij het Oosten van het land de facto in de Russische invloedssfeer komt. Voordeel is volgens Trenin dat veel van de grondstofrijkdom van kolen en ijzererts in dit deel van Oekraïne ligt.

Maar aan zo'n economische tweedeling zitten ook veel haken en hogen. De Amerikaanse historicus en Oekraïne-expert William Risch wijst er in een blog op dat het banksysteem in Oekraïne sterk gecentraliseerd is. Dat wil zeggen: gereguleerd wordt vanuit Kiev. Dit betekent bijvoorbeeld dat zakentycoons in Oost- en Zuid-Oekraïne kwetsbaar zijn als bijvoorbeeld hun financiële tegoeden worden geblokkeerd vanuit Kiev, mochten de spanningen tussen West- en Oost-Oekraïne escaleren.

Politicoloog Ihor Todorov wijst er in het Financieele Dagblad ook op dat de industriële conglomeraten in de Donbass-regio veel zaken doen met de Europese Unie. Het ontstaan van een rompstaat in Oost- en Zuid-Oekraïne zou juist tegen de belangen van de huidige zakelijke elites ingaan, als dit betekent dat toegang tot West-Europa wordt afgekapt. "Het gevolg daarvan is dat het zakenleven wegtrekt", aldus Todorov.

Hoewel de Russische president Poetin dezer dagen militair-strategisch sterk lijkt te staan, is het de vraag of Rusland op de langere termijn echt beter af is als Oekraïne door tweespalt uiteen valt.

Lees ook:

China steunt Rusland in Oekraïne-crisis: 'Poetin heeft het recht zijn belangen te beschermen'

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl