Z24 is wars van politieke stellingname en bekijkt zaken het liefst vanuit
pragmatische hoek. In het geval van de aanschaf van de opvolger van de F-16
straaljager is de stelling van Z24, met het oog op de nu beschikbare
informatie: kies (nog) niet voor de Amerikaanse F-35 Joint Strike Fighter.
En daar is niets ‘links’ of ‘rechts’ aan.

Er zijn simpelweg grote onzekerheden, vooral op het gebied van de
prijs-opdrachtverhouding. De business case is te onduidelijk; de topman van
een beursgenoteerd bedrijf zou er niet mee wegkomen tegenover zijn
aandeelhouders.

Vergelijk
Stel, je loopt een winkel binnen waar je twee mooie lampen ziet staan die
niet heel veel van elkaar verschillen. De ene lamp kost 20 euro. Maar het
kaartje dat aan de andere lamp hangt toont geen prijs, maar een groot
vraagteken. Vreemd.

Dus je vraagt aan de winkeleigenaar hoeveel die tweede lamp moet kosten. "Dat
weet ik nog niet precies, maar waarschijnlijk tussen de 15 en 35 euro",
zegt hij. "Maar u moet nu wel beslissen of u hem neemt. Dan spreken we
af dat ik u later laat weten hoeveel hij kost, en kunt u betalen."

Geen mens die deze keuze serieus zou overwegen. Grote kans dat je óf die lamp
van 20 euro meeneemt, óf dat je gewoon de winkel uitloopt. De keuze is een
bizarre.

Toch is dat precies die keuze die staatssecretaris Jack de Vries van Defensie
de komende week voorlegt aan de Tweede Kamer. En dus moet het parlement die
keuze weigeren.

Valse keuze
De komende week is volgens de CDA-staatssecretaris het laatste moment dat de
Kamer nog kan debatteren over het wel of niet aanschaffen van een of twee
test-toestellen van de JSF. De Nederlandse regering heeft zich namelijk in
een contract met maker Lockheed Martin gecommitteerd tot het vóór 1 mei
beslissen over de aanschaf van die test-toestellen.

En dat terwijl de Tweede Kamer nog wacht op een rapport over de vraag of de
JSF wel of niet leidt tot geluidsoverlast, en de Rekenkamer uiterst
kritisch is over de onduidelijkheid die blijft bestaan over de kosten
van het hele JSF-project. Daar komt bij dat er een concurrent is voor de
JSF: de Zweedse Saab Gripen straaljager, in de analogie hierboven die lamp
van 20 euro.

Onduidelijkheden
Het probleem bij de keuze voor test-toestellen: de kans is levensgroot dat
Nederland zich dan ook automatisch committeert aan het blind kopen van 85
JSF-jagers tegen de onduidelijke prijs. Tot nu toe heeft staatssecretaris De
Vries niet helder kunnen maken of dat wel of niet de consequentie zou zijn.

Aanstaande week moet de Tweede Kamer De Vries dwingen tot helderheid daarover.
De bewindsman moet zich dan ook politiek committeren aan zijn uitspraken,
opdat hij verantwoordelijk gehouden kan worden als tóch mocht blijken dat
Nederland zich automatisch verplichtte tot het hele JSF-programma, na het
kopen van de test-toestellen.

Lockheed Martin kan of wil namelijk nog steeds geen uitluitsel geven over de
defintieve prijs voor de aanschaf van 85 JSF-toestellen, het aantal dat de
Nederlandse regering wil bestellen.

Er is twijfel over de werkgelegenheid die het JSF-project biedt voor
Nederlandse bedrijven en steeds meer landen - zoals Groot-Brittannië en
Israël - twijfelen over de aanschaf van het toestel, mede vanwege de
onduidelijkheid over de kosten.

Al met al een uiterst curieuze gang van zaken waar voor Nederland tientallen
miljarden euro's mee gemoeid zijn.

Grillen
Ja, Z24 vindt ook dat 'onze jongens en meisjes' niet met de goedkoopste
prullen op pad gestuurd moeten worden, maar met de beste en meest veilige
apparatuur. Maar dat betekent nog steeds niet dat je je zomaar over moet
leveren aan de grillen van de leverancier van een product.

Blind in een miljardenproject stappen zou getuigen van uiterst slecht
koopmansschap, een on-Nederlandse eigenschap. Hoe graag je de Amerikanen ook
te vriend wilt houden. Daarbij is het nog niet eens zeker dat de JSF het
toestel is dat Nederland nodig heeft voor de komende decennia.

Achterhaald?
De JSF kwam op de tekentafel in de nadagen van de Koude Oorlog, toen een
jager ontwikkeld moest worden die op grote afstand golven Russische
bommenwerpers kon neerhalen en die achter vijandelijke linies bruggen en
dergelijke kon uitschakelen. Dat is nu anders.

De opdracht is niet langer het tegenhouden van overzichtelijke aanvallen,
uitgevoerd door honderden tanks en bommenwerpers tegelijk, maar het opsporen
en uitschakelen van kleine groepjes guerilla-strijders in verre landen, die
doorgaans niet beschikken over een luchtmacht.

Naast dit alles heeft staatssecretaris De Vries nooit ontkend dat de
concurrent voor de Joint Strike Fighter, de Zweedse Gripen Next Generation
van Saab, ook een goede keuze zou zijn voor 'onze jongens en meisjes'. Z24
zegt overigens niet dat de regering voor de Gripen moet kiezen.

Naar een heldere keuze
Net als de bezoeker van de lampenwinkel, staat de Tweede Kamer woensdag maar
één ding te doen: de staatssecretaris de wacht aanzeggen, en eerst alle
informatie boven tafel krijgen. Inclusief de prijs.

Voor het argument van De Vries dat Nederland contractbreuk zou plegen, hoeft
de Tweede Kamer niet bang te zijn; het gaat om een soevereine staat die een
beslissing neemt. Ook het argument dat Nederland zich 'onbetrouwbaar' zou
tonen, gaat niet op: de Verenigde Staten houden zich soms ook niet aan
verdragen, en dan blijft het in Nederland ook stil.

Meerderheid
Voor dit alles is wel een Kamermeerderheid nodig, en die kan er zijn met hulp
van de PvdA.

Het laatste algemene congres van de Partij van de Arbeid gaf de
PvdA-bewindslieden opdracht om pas in te stemmen met een beslissing over de
JSF als alle informatie beschikbaar is.

Aanstaande woensdag ligt er dus veel druk op de vertegenwoordiger van de PvdA
die aanschuift bij het debat met de staatssecretaris. Dat het een heet potje
politiek knokken belooft te worden, blijkt misschien uit het feit dat de
vergaderzaal in de Tweede Kamer voor een ongebruikelijk lange tijd is
gereserveerd: van kwart over drie tot kwart voor elf 's avonds.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl