Een uitverkoop van de verzameling, zoals
bij Alitalia, is in Nederland voorlopig niet te verwachten. Maar voor de
kunstcollecties van verschillende Nederlandse bedrijven zijn de gevolgen van
de crisis wel degelijk merkbaar.

Budgetten bijgesteld
Bij onder meer de kunstverzamelingen van AkzoNobel, ING en DSM is minder geld
voor aankopen. "Over de hele linie moet DSM op de kosten letten, dus
ook bij de kunstcollectie", zegt een DSM-woordvoerder. Een
vergelijkbaar verhaal bij AkzoNobel. Hester Alberdingk Thijm,
verantwoordelijk voor de kunstcollectie van het verfconcern: "Ons
budget is gehalveerd. Als de rest van het bedrijf nu moet inleveren, dan wij
ook."

Bedrijven die financieel flink onder druk staan, passen hun kunstbudgetten
aan. "De kunstafdelingen van de financiële bedrijven die bij de
vereniging bedrijfscollecties zijn aangesloten, hebben bijvoorbeeld
duidelijk last van de crisis", zegt Alexander Strengers, voorzitter van
de Vereniging Bedrijfscollecties Nederland (VBCN) en verantwoordelijk voor
de collectie van De Nederlandsche Bank (DNB).

Galeries merken dan ook dat verschillende bedrijven hun kunstaankopen
beperken, meldt de Nederlandse Galerie Associatie (NGA).

Less is more
Bedrijven geven verschillende redenen voor het opbouwen van een eigen
kunstverzameling. Een collectie is vaak een visitekaartje naar buiten toe,
een creatieve omgeving voor medewerkers, of een bijdrage aan het Nederlandse
kunstenaarsklimaat.

Maar om een hedendaagse collectie up to date te houden, zijn aankopen
wel nodig. "Wij hanteren het principe less is more", zegt
de woordvoerder bij chemiebedrijf DSM. "Aankopen kunnen, maar er moeten
duidelijke keuzes worden gemaakt."

Creatief met kunst
Het kost jaren om een mooie, coherente collectie aan te leggen. Nu budgetten
verschrompelen, dienen de bedrijven creatiever te worden in hun
kunstaankoopbeleid. "We moeten onze wensenlijst aanpassen",
vertelt Hester Alberdingk Thijm van de AkzoNobel-collectie. "Laatst
kwam ik een prachtig werk tegen. Maar het zou een kwart van het jaarbudget
kosten. Dus toch maar niet."

Keuzes moeten scherper. Alberdingk Thijm: "We willen verschillende
kunstenaars volgen en daar regelmatig werk van bijkopen. Maar nu kijken we
beter of zo'n kunstenaar ook genoeg verandering laat zien in zijn werk. Zo
niet, dan kopen we zijn of haar werk dit jaar misschien eens niet."

Soms, om de samenhang van de kunstverzameling intact te houden, is een aankoop
echt nodig. "Maar dan kan je ook kiezen voor een tekening, in plaats
van een duurder schilderij. Zo blijft de collectie ook coherent", zegt
Alberdingk Thijm.

Geen algehele crisis
Toch is van een algehele crisis bij de bedrijfscollecties geen sprake.
Strengers van de VBCN: "Bij ons zijn ook genoeg bedrijven aangesloten
waar de budgetten niet onder druk staan." Eén daarvan is de Rabobank,
die vorige week donderdag een jaarwinst
van 2,8 miljard euro bekend maakte. "Binnen het hele bedrijf wordt
gekeken naar de kosten, maar vooralsnog blijft de kunstcollectie gespaard",
vertelt Esther Wagemans namens de Rabo Kunstcollectie.

Ook de bedrijfscollectie van telecombedrijf KPN merkt vooralsnog weinig van de
financiële crisis. Woordvoerder Maryse Ducheine: "We hebben eerder
crises meegemaakt en ook toen hebben we niet gekort op onze kunst."

Continuiteït
Galerie Nouvelles Images in De Haag verkoopt regelmatig werk aan Nederlandse
bedrijven. Eén klant heeft al laten weten dit jaar geen aankopen te zullen
doen. "Maar andere bedrijven gaan gewoon op de oude voet door",
vertelt Sander Creman van de galerie. "Veel bedrijfscollecties hebben
al lang een duidelijk omschreven verzamelbeleid. Zij zullen niet opeens
kiezen voor andere, goedkopere kunst."

Een bedrijfscollectie is meer dan een dure verzameling schilderijen. Meestal
is jaren gewerkt aan een samenhangende collectie. Daarbij heeft elk bedrijf
een eigen visie. Zo legt de Rabobank de nadruk op het verzamelen van oeuvres
van moderne en hedendaagse Nederlandse kunstenaars, bijvoorbeeld foto's van
Rineke Dijkstra. AkzoNobel richt zich op kleur, mensen, innovatie. "Dat
zijn principes die niet losgelaten worden", zegt Hester Alberdingk
Thijm van AkzoNobel stellig.

Ineens een aankoopbeleid omgooien zal dan ook niet direct gebeuren, aldus
Strengers van de VBCN. "Een collectie is niet iets dat je nu zomaar
afkapt. De opbouw is een keuze voor de lange termijn."

Zelfonderzoek
Wel lijkt sprake van toegenomen zelfreflectie in bedrijfscollectieland. De
VBCN is, in samenwerking met de Amsterdamse universiteit UvA, bezig met een
onderzoek naar de positie van bedrijfscollecties ten opzichte van musea. Het
onderzoek loopt nog, maar voorzitter Strengers geeft nu al aan veel kansen
te zien in meer samenwerking met musea.

Ook bij de kunstafdeling van KPN loopt een onderzoek, naar de "oriëntatie"
van de collectie. "De uitkomst is er nog niet, maar wat we ons afvragen
is 'wat voor verzameling wil je hebben?'", zegt woordvoerder Ducheine.

Strengers spreekt het liefst over "kansen", wanneer het over
teruggedraaide budgetten gaat. "Het dwingt om scherpere keuzes te
maken. En om te kijken naar andere media, niet alleen naar schilderijen. Zo
kan minder geld een reden zijn om een duidelijk specialisme te formuleren."

Beschermingsconstructies
Angst voor de gedwongen uitverkoop van kunst is voor de grote Nederlandse
collecties voorlopig onnodig. Maar ook op dat vlak denken kunstafdelingen
creatief na. Zo bracht ABN Amro zijn kunstverzameling, zo'n 16.000 werken,
onder in een stichting, vlàk voordat de bank werd overgenomen door Fortis,
Banco Santander en RBS.

"Het juridische eigendom van de ABN-kunst ligt bij deze stichting",
zegt een woordvoerder van de bank. "De drie banken van het consortium
hebben de werken in wezen in bruikleen." Mochten de drie buitenlandse
banken de kunstcollectie willen opknippen, dan heeft de stichting het recht
om alle werken "voor een symbolisch bedrag van één euro"
terug te kopen, aldus de zegsman.

Op deze manier wil de ABN-stichting de collectie bijeen houden. Ook bij andere
bedrijven is de kunst ondergebracht in een aparte stichting.

Schijnzekerheid?
Toch biedt deze truc in veel gevallen een schijnzekerheid, meent Alexander
Strengers. "Wie leiden meestal zo'n stichting? Juist, bestuurders van
het bedrijf. Mochten zij ooit de collectie willen verkopen, kunnen zij zelf
zo'n stichting opheffen."

Ook de kunst van AkzoNobel is ondergebracht in een stichting. Volgens
directeur Alberdingk Thijm van de AkzoNobel Art Foundation biedt een
stichting wel degelijk bescherming. "Kijk hoe bij ABN de collectie nog
intact is. Of kijk naar Organon." Toen Akzo-dochter Organon in 2007 in
handen kwam van Schering-Plow, mocht de nieuwe eigenaar de kunst laten
hangen, maar deze bleef juridisch eigendom van AkzoNobels kunststichting.

Nu enige tijd verstreken is (en Schering-Plough
zojuist overgenomen is), gaat AkzoNobel de kern van de 'Organon-kunst'
terughalen. Alberdingk Thijm: "Een stichting is zo wel degelijk van
waarde."

"Maar", zo geeft zij toe, "wie betaalt, bepaalt. En dat is ook
wel terecht."

Het openingsbeeld van dit artikel is een detail van 'Resistire'
van Pere Llobere , een schilderij uit de collectie van AkzoNobel.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl