“Scan hier voor sappige details.” Op het pak sinaasappelsap van Albert Heijns huismerk staat prominent een QR-code. Wie zijn smartphone erop richt en de unieke 7-cijferige code op de fles invult, ziet de reis die de oranje vruchten hebben afgelegd.
Van de fles die ik vasthoud, zijn de vruchten geplukt tussen augustus 2018 en januari 2019 op vijftien Braziliaanse plantages van multinational Louis Dreyfus en verwerkt tot sap. Begin juni komen de citrusvruchten als concentraat aan in de haven van Gent en op 27 juli stopt bottelaar Refresco het goedje in een fles, samen met water en vitamine C. Een tot drie maanden later liggen de petflessen huismerk-jus in distributiecentra van de blauwe grootgrutter.
De technologie die Albert Heijn gebruikt om de productieketen inzichtelijk te maken? Blockchain, de drijvende kracht achter de bitcoin, de digitale munt die er eind 2017 voor zorgde dat de cryptokoorts uitbrak in Nederland. Die blockchaintechniek staat twee jaar later gewoon in het supermarktschap. De technologie is dan ook breder toepasbaar.
Blockchain is een digitale administratie
Heel simpel gezegd is blockchain een techniek om informatie verspreid over verschillende computers op te slaan. Het is een digitaal register van transacties zonder dat één ‘baas’ toezicht houdt. In plaats daarvan hebben alle aangesloten partijen in het netwerk een kopie van de database. Alleen als de meerderheid akkoord gaat, worden wijzigingen doorgevoerd.
Waarom is dat handig? Dubbel boekhouden is niet meer nodig. Als het concentraat overgaat van de sinaasappelplantages van Louis Dreyfus naar de bottelfabrieken van Refresco, dan hoeven beide bedrijven dat niet afzonderlijk in hun eigen administratie te noteren. De overdracht komt op de blockchain. Zo kan Albert Heijn producten volgen, van de velden tot het schap.
Met de blockchain zijn vrachtbrieven en andere vervoersdocumenten gedigitaliseerd, dat scheelt stapels aan papier. En het is goed voor de voedselveiligheid. Bij problemen kan de supermarkt sneller zien waar in de keten het mis is gegaan, tot op de dag en het uur. Albert Heijn heeft hetzelfde inmiddels ook gedaan voor eieren; Jumbo met tilapia.
De belofte van blockchain is enorm. “Misschien wel de grootste technologische doorbraak sinds het internet”, zei minister Sigrid Kaag vorig jaar op een bijeenkomst van het IMF en de Wereldbank. Het kabinet trekt dan ook de portemonnee om nieuwe projecten te steunen. Verschillende ministeries steken bij elkaar 2,8 miljoen euro in onderzoek naar de jonge technologie. Ook tuigde de regering de Dutch Blockchain Coalition op waarin overheden, universiteiten en hogescholen samenwerken met het bedrijfsleven.
Grote bedrijven storten zich op blockchain
In Nederland zijn ruim 300 bedrijven bezig met blockchain, blijkt uit een inventarisatie van onderzoeksbureau Berenschot. Die zijn actief in uiteenlopende sectoren zoals transport, industrie, zorg, energie, banken en verzekeraars. Met name bij internationale projecten waarin veel partijen met elkaar moeten schakelen levert blockchain voordelen op.
Toch zijn er maar weinig grootschalige, grootzakelijke voorbeelden waarin de techniek al wordt ingezet. “Er zijn veel proof of concepts gedaan”, zegt Anna Klapwijk, adviseur in het Nederlandse blockchainteam van Deloitte. “Tijdens de hype hadden veel bedrijven het gevoel dat ze iets met blockchain moesten.”
In een proof of concept wordt de haalbaarheid van een idee onderzocht. Veel van die blockchaininitiatieven bij Nederlandse bedrijven draaiden op niks uit. Uit een inventarisatie van de Volkskrant bleek dat 85 procent een stille dood stierf. Klapwijk is daardoor niet verrast: “Als je alleen je innovatie-afdeling wat laat oefenen en experimenteren, dan heb je er weinig in geïnvesteerd.”
Startups missen de slag
Van de initiatieven die floreren, valt op dat startups grotendeels ontbreken. Jonge bedrijven haalden de afgelopen jaren miljoenen op voor blockchaintoepassingen door een nieuwe munt uit te geven via zogeheten initial coin offerings. Maar veel van die revolutionaire plannen zijn niet uit de verf gekomen.
“Vooral de grotere corporates zijn actief”, zegt Marloes Pomp van de Dutch Blockchain Coalition. Zo is Shell betrokken bij Vakt, een platform om ruwe olie te verhandelen via de blockchain. En ABN Amro, ING en Rabobank zijn in Komgo gestapt dat de grondstoffenhandel digitaliseert en efficiënter maakt.
“Voor startups of kleine partijen is het lastig om ertussen te komen", aldus Pomp. "Die kunnen wel een prototype maken, maar doen op dit moment nauwelijks mee aan grote projecten.”
Blockchaintrajecten duren lang
Dat is grotendeels een kwestie van slagkracht. Blockchainprojecten zijn vaak ingewikkeld en duren lang, zegt Klapwijk. Het uitwisselen van gegevens tussen soms wel tientallen partijen is privacy- en concurrentiegevoelig. Iedereen moet met elkaar om tafel om afspraken vast te leggen.
Wat doe je bijvoorbeeld als een partij uit de samenwerking wil stappen? Of juist erbij wil komen? Wie is verantwoordelijk als er iets misgaat? En hoe regel je de winstverdeling? “In de basis gaat het om afspraken over geld en risico’s. Er zijn heel veel dingen waar je over na moet denken, zeker vanuit juridisch perspectief”, zegt Klapwijk.
Albert Heijns toepassing om sinaasappels te volgen is wat dat betreft relatief eenvoudig. De supermarktketen werkt al jaren met zijn leveranciers en heeft veel afspraken al op papier gezet.
Bij een project als grondstoffenhandelsplatform Komgo zijn vijftien grote internationale bedrijven betrokken. Die moeten het eerst eens zijn over de opzet en uitwerking. “Dat soort processen kunnen maanden duren”, aldus Klapwijk. “Documenten die daarbij worden opgesteld kunnen soms wel tientallen hoofdstukken bevatten.”
Mindset binnen een bedrijf veranderen
Linda Bos van KLM herkent het stroperige proces. Zij leidt bij de Nederlandse vliegmaatschappij het onderzoek naar blockchain. De ‘blauwe zwaan’ past de techniek onder meer toe om de levensduur van motoronderdelen te volgen.
“De technologie is slechts 20 procent, de overige 80 procent ligt op het strategische vlak”, aldus Bos, die eind 2017 binnen KLM begon met blockchain. Die strategische uitdaging ligt deels extern. Vanuit technisch oogpunt is het opzetten van een ecosysteem met reparateurs en leveranciers haalbaar, veel lastiger is het om partners te overtuigen mee te doen. “Dat wordt politiek, een heel ander spel”, aldus Bos.
Maar ook de mindset binnen het luchtvaartbedrijf moet veranderen. Dat begint volgens Bos aan de top. “Blockchain heeft impact op alle bestaande processen en verdienmodellen. Het hele bedrijf moet mee.” Toch is het overtuigen van de allerhoogste bazen een lastig verhaal. “Ze hebben vaak maar tien of twintig minuten om bij te praten”, zegt Bos, die denkt dat het nog een jaar of twee duurt voordat KLM blockchain volledig heeft omarmd.
Blockchain-dip tussen 2020 en 2022
Dat is precies het moment dat Gartner een blockchain-dip voorspelt. De marktonderzoeker brengt met zijn hype cycle de ontwikkeling van nieuwe technologieën in kaart, van belofte tot geaccepteerd product. Daarbij is er halverwege altijd sprake van een tijdelijke, maar soms forse, terugval.
Voor blockchain denkt Gartner dat die trough of disillusionment tussen 2020 en 2022 plaatsvindt. Bedrijven overschatten de mogelijkheden van de nieuwe technologie en het landschap aan technische oplossingen is versnipperd. Over twee jaar moet 90 procent van wat er nu gebouwd is aan blockchaintoepassingen worden vervangen, denkt de marktonderzoeker.
Het kan nog tot en met 2028 duren voordat blockchain schaalbaar en werkbaar is binnen industrieën, aldus Gartner. Maar dan kan het wel 3.100 miljard dollar aan extra economische waarde opleveren voor bedrijven.
Echte disruptie ontbreekt in Nederland
Marloes Pomp van de Dutch Blockchain Coalition kijkt dan ook met vertrouwen naar de toekomst. “Over vijf jaar is blockchain iets heel normaals. Dan heeft iedere organisatie een blockchainstrategie.”
Nederland kan volgens haar een voortrekkersrol spelen, omdat overheid, bedrijven en onderwijsinstellingen met elkaar optrekken en kennis delen. In andere landen is er nauwelijks zo’n kruisbestuiving bij blockchainprojecten.
Toch mist Pomp ook iets: disruptie. Projecten zoals de cryptomunt libra van Facebook die hele industrieën opschudden. “Je kunt ervan vinden wat je wilt, maar dat soort initiatieven hebben we hier nog niet zo veel. We doen het vrij keurig in Nederland. Je hebt iets meer mensen nodig die buiten de lijntjes kleuren om echte innovatie te krijgen.”
