Mensen leven gemiddeld langer en gezonder. Dat is een wereldwijde trend die ook in Nederland duidelijk waarneembaar is. Hierdoor verandert de verhouding tussen oude en jonge Nederlanders ingrijpend. En dit zet diverse Nederlandse voorzieningen onder druk, van de AOW en pensioenregelingen tot de gezondheidszorg.
Stel dat je één idee mocht uitvoeren om het Nederlandse pensioenstelsel en de pensioenopbouw te verbeteren? Wat zou je dan doen? Dat was de prikkelende vraag die centraal stond tijdens een rondetafelgesprek met 14 experts over de nieuwe kijk op het pensioen.
Rondetafelgesprek over de toekomst van ons pensioen
Het BlackRock Retirement Institute (BRI) en de Global Coalition on Aging (GCOA) brachten opinieleiders uit diverse sectoren en disciplines bijeen om over deze maatschappelijke verschuiving te praten. De belangrijkste insteek voor dit rondetafelgesprek was om nieuwe, innovatieve ideeën uit te wisselen en een brede, meer holistische visie te ontwikkelen op oplossingen voor alle levensfasen. Oplossingen die bovendien afgestemd zijn op de demografische ontwikkelingen in de 21e eeuw, waarvoor de systemen die in de 20e eeuw geschapen zijn, immers niet meer toereikend zijn.
De ideeën van de 14 deelnemers bleken zich te focussen op twee thema’s: 1) Wat is het effect van het langer leven op onze levenscyclus en 2) Wie neemt de beslissingen ten aanzien van ons pensioen? In dit artikel schetsen we in het kort de ideeën die deze experts hebben voor ons pensioenstelsel.
Thema 1: De tijden veranderen …
Langer gezond leven
We leven langer, maar wat moeten we met deze extra jaren doen? Betekenen deze extra jaren gewoon een verlenging van de periode waarin we “met pensioen” zijn? Nee, meenden de deelnemers aan de discussie. De traditionele cyclus (opleiding-werk-pensioen) zal opnieuw tegen het licht gehouden moeten worden. Het huidige beleid en de bestaande voorzieningen zijn grotendeels ontworpen voor mensen die niet veel ouder dan 60 werden, terwijl mensen in het algemeen inmiddels zo’n 50% langer leven. Wel moeten de wijzigingen van het stelsel kunnen rekenen op een breed draagvlak, anders zijn ingrepen gedoemd om te mislukken.
Door preventief gedrag te stimuleren op jongere leeftijd kunnen we er aan werken onze langere levensduur ook in betere gezondheid door te brengen. Ook technologie kan helpen om persoonlijke gezondheid te vergroten en te monitoren.
Daarnaast kunnen medische voorzieningen beter afgestemd worden op een oudere bevolking wanneer ook gekeken wordt naar de huizenbouw en openbare voorzieningen. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan woonvormen waarin mensen kunnen profiteren van een maximale autonomie én sociale verbondenheid. Degelijke woonvormen zullen erop gericht zijn de juiste mix van ondersteuning en zorg te bieden, continu afgestemd op de lichamelijke en mentale vermogens van de bewoners.
Langer – en op een andere manier – blijven werken
De levensfase waar de grootste veranderingen op stapel staan, is de werkfase. Volgens de deelnemers aan de discussie ligt het voor de hand in de toekomst uit te gaan van meerdere werkfasen afgewisseld met korte onderbrekingen, evenwichtig verdeeld over de levenscyclus. Dat zou voor veel mensen een basis kunnen zijn voor een volwaardiger, bevredigender leven. Denk daarbij aan kortere werkcycli en aanvullende educatie die leiden tot een opwaartse spiraal waarin mensen hun capaciteiten en vaardigheden steeds vergroten, met als resultaat hogere inkomens en grotere financiële zekerheid. Die aanvullende educatie moet zich dan minder richten op het vergroten van technische vaardigheden van werknemers maar juist meer inzicht geven in de gevolgen die de langere levensverwachting op hun leven, hun doelen en hun welzijn zal hebben.
Is zo’n nieuwe indeling met kortere werkfases voor iedereen van toepassing? Nee, ieder beleid dient rekening te houden met diegenen die niet ten volle kunnen profiteren van de voordelen van een langer leven en meer geneigd zullen zijn het traditionele pad met drie levensfasen te blijven volgen, of tenminste een levenspad dat gericht is op de bestaande pensioenleeftijd.
Uit onderzoeken blijkt dat mensen met een hoger onderwijsniveau gemiddeld ook een hogere levensverwachting hebben. Je zou deze ongelijkheid tussen laag- en hooggeschoolden ook kunnen oplossen door te gaan werken met twee verschillende pensioenleeftijden.
De langere levensduur zal ook leiden tot een grotere groep oudere werknemers. Bedrijfsprocessen, organisatiestructuren en communicatiestrategieën zullen daarom opnieuw bekeken moeten worden en afgestemd moeten worden op een organisatie met meerdere generaties.
Thema 2: Wie leidt de weg?
Met al deze veranderingen op stapel volgt ook onvermijdelijk de vraag wie hierover gaat beslissen. Wat wordt opgelegd of aangeboden door de overheid en in hoeverre kan het individu zelf beslissingen nemen?
Een belangrijk nadeel van een opgelegd pensioenstelsel is dat veel mensen geen idee hebben hoe ze er financieel ten aanzien van hun pensioen voor staan. Dat bleek ook eerder uit het BlackRock Investor Pulse onderzoek uit 2017. De kennis en het bewustzijn van het publiek zal moeten worden vergroot. Daarna zou de verantwoordelijkheid om persoonlijke beslissingen te nemen over het pensioen gemakkelijker verschoven kunnen worden van overheid naar het individu.
Er zijn diverse mogelijkheden om de persoonlijke betrokkenheid te versnellen of te stimuleren, zoals stimuli om gezonder te eten, kennis te vergoten, of meer geld opzij te zetten voor het pensioen door belastingvoordelen of andere maatregelen in de publieke sfeer. Dat alles zou leiden tot een actievere manier van ouder worden, wat op zichzelf al zou leiden tot een gezondere manier van ouder worden.
Een van de ideeën was om werknemers inzicht te geven in hun score ten opzichte van collega’s wat betreft de pensioenopbouw. Dit kan een werknemer stimuleren om meer in zijn pensioen te investeren als hij of zij laag op de ranglijst staat.
Conclusie rondetafelgesprek
Door de hogere levensverwachting komt de wens om een veilig, productief, gezond en financieel zeker leven te leiden onder druk te staan. Hoe kan een overheid de financiën het beste herverdelen, welke stimuleringsmaatregelen werken het beste en welke diensten sluiten het beste aan bij een complexere levenscyclus, waarin diverse fasen van educatie, werk en rust elkaar afwisselen? En waar moet de grens liggen tussen persoonlijke autonomie en overheidsbemoeienis?
Het rondetafelgesprek was een eerste aanzet om de meningen en ideeën van de Nederlandse opinieleiders samen te voegen. Met als gemeenschappelijk doel om de beste voorwaarden te scheppen voor een financieel zeker en gezond bestaan voor Nederlanders die gemiddeld langer zullen leven.
De belangrijkste conclusie van de bijeenkomst: er zal heel wat moeten veranderen.
Meer innovatieve ideeën voor de toekomst van ons pensioen
Van het rondetafelgesprek is een Engelstalige samenvatting gemaakt. Deze samenvatting is als pdf te downloaden.
Download de samenvatting
Wilt u de ideeën van de individuele deelnemers bekijken?
De deelnemers aan het rondetafelgesprek hebben hun idee toegelicht in een video.
Dit zijn de deelnemers:
- Casper van Ewijk, Professor in economics, University of Amsterdam, Director, Netspar
- Wim Hekstra, CEO Pensions & Employee Benefits Aegon
- Jan Kimpen, Chief Medical Officer Philips
- Eric Kindt, CEO Home Instead Thuisservice
- Karina Kuperus, Partner KPMG The Netherlands
- Benne van Popta, Chair of the Board of Trustees, industry-wide pension fund for the Metal and Technological sector
- Marjolein Risseeuw, Generation strategist
- Joris Slaets, Director, Leyden Academy, Professor in Geriatric Medicine, University Medical Centre Groningen
- Gisella van Vollenhoven, Director of the Pension Supervision Division, DeNederlandsche Bank
- J. Cok Vrooman, Professor in Social Security and Participation, Utrecht University, Chief Scientific Strategist, Institute of Social Research
- Gijs Wintzen, CEO LEF foundation
- Marc Wortmann, CEO Marc Wortmann ConsultancyBas van Zanden, Senior pension analyst Rabobank
- Max Mawby, The Behavioral Insights Team (BIT)
Bekijk hier de video’s.