- De radicaalislamistische Taliban-groepering is weer aan de macht in Afghanistan.
- De Taliban voerden eind jaren negentig jarenlang een schrikbewind in het land, waarbij strenge islamitische regels gelden.
- De vraag is hoe streng de Taliban nu zullen zijn voor de Afghaanse bevolking.
In Kabul wappert overal weer de witte vlag met de islamitische geloofsbelijdenis van de Taliban. De extremistische groepering greep afgelopen weekend de macht in de Afghaanse hoofdstad.
Veel Afghanen vrezen voor hun leven, omdat ze met de vorige regering of met westerse mogendheden hebben gewerkt. Of ze zijn bang voor vervolging om etnische of religieuze redenen.
In hun eerste officiële persconferentie in Kabul sloegen ze een opmerkelijk verzoenlijke toon aan. De vraag is hoe het leven onder het streng islamitische regime er straks echt uit gaat zien.
Wie zijn de Taliban? En hoe konden ze zo snel het land veroveren? 6 vragen over de extremistische beweging die opnieuw aan de macht is in Afghanistan.
Wie zijn de Taliban?
De Taliban zijn een islamitische extremistische groepering die is ontstaan in 1994. De groepering bestaat voornamelijk uit Pathanen, een bevolkingsgroep die naast Afghanistan ook in buurland Pakistan woont.
Taliban betekent 'studenten' in het Pasjtoen, de taal van de etnische groep in Afghanistan waaruit zij voornamelijk rekruteren. Hun oorsprong ligt dan ook in Koranscholen in Afghanistan en Pakistan waar een bijzonder conservatieve vorm van de islam wordt gepredikt.
De Taliban zijn ontstaan uit de moedjahedien, rebellen die in de jaren tachtig van de vorige eeuw streden tegen de Sovjet-bezetting van Afghanistan. Met hulp van Pakistan, de VS, Saudi-Arabië, Egypte en China voerden zij een guerrillaoorlog.
Na de verdrijving van het Russische leger in 1989 stortte Afghanistan zich in een burgeroorlog. Mohammed Omar Akhund, een moslimgeestelijke uit Kandahar, richtte in 1994 de Taliban op, een groep van overtuigde moslimstudenten die snel uitgroeide tot een machtige guerrillagroep. Moellah Omar vocht in de jaren tachtig tegen de Sovjet-Unie en verloor daarbij een oog.
Wanneer waren de Taliban aan de macht in Afghanistan?
De zegetocht van Omar begon in 1994, toen hij twee meisjes bevrijdde uit de handen van een moedjahediencommandant, die de kinderen had ontvoerd en verkracht. Dit verhaal verspreidde zich door Afghanistan en de populariteit van Omar steeg naarmate hij meer plunderende en verkrachtende krijgsheren verdreef of doodde. Bovendien maakte Omar met zijn Taliban een eind aan de talrijke tolheffingen op wegen, die de moedjahedien hadden ingesteld om zichzelf te verrijken.
Omar vroeg geen geld voor zijn daden, maar eiste steun van dorpelingen bij de opbouw van een islamitische staat. Veel koranstudenten sloten zich bij de moellah aan. De Talibanbeweging groeide snel uit tot een ongeregelde legermacht van zo’n 50.000 man. Maar zelf sloegen de Taliban ook aan het moorden, plunderen en verkrachten.
In de strijd tegen verschillende milities boekten de Taliban in de jaren negentig enkele belangrijke overwinningen. In 1994 liepen ze de belangrijke stad Kandahar, de thuishaven van moellah Omar, onder de voet. Twee jaar later veroverden ze de hoofdstad Kabul.
De Taliban, gefinancierd door geldschieters uit Pakistan en Saudi-Arabië, hadden destijds niet heel Afghanistan onder controle. Hun tegenstanders vormden in het noorden van het land de zogeheten Noordelijke Alliantie. Die bleef weerstand bieden. De situatie is dit keer anders: de Taliban liepen bij hun recente offensief ook noordelijke bolwerken van hun tegenstanders onder de voet.
Aan het oorspronkelijke Taliban-regime kwam in 2001 een einde. De fundamentalisten hadden terreurgroep al-Qaeda onderdak geboden. Die organisatie pleegde vervolgens op 11 september 2001 bloedige aanslagen op Amerikaans grondgebied. Toen de Taliban weigerden om terroristenleider Osama bin Laden uit te leveren, besloten de Verenigde Staten tot een militaire interventie.
Hoe zag het dagelijks leven er onder de Taliban uit?
Hun regime stond bekend als streng islamitisch. Volgens de sharia-wetgeving moesten vrouwen onder de boerka, meisjes van boven de 10 mochten niet meer naar school. Mannen moesten een baard laten staan. Zij verboden muziek, televisie en bioscopen.
Mensen die de wet overtraden, werden streng gestraft. Veroordeelden werden in het openbaar geëxecuteerd, of hun ledematen werden afgehakt.
Ook trokken zij zich niets aan van de Werelderfgoedlijst van de VN-cultuurorganisatie Unesco: in 2001 bliezen zij de eeuwenoude Boeddha-beelden van Bamiyan op, alle internationale verontwaardiging ten spijt.
Waarom konden de Taliban nu zo snel Afghanistan veroveren?
Het door de Taliban uitgeroepen 'emiraat' kwam begin deze eeuw snel ten val na interventie van de VS, maar het lukte de Amerikanen en hun bondgenoten niet om de extremisten definitief te verslaan. Twee decennia lang voerden de Taliban terroristische aanslagen uit in het land.
De VS bleven twee decennia in Afghanistan om het land op te bouwen en lokale troepen te trainen. Ook Nederland stuurde militairen naar Afghanistan. De situatie in het land destabiliseerde dit jaar snel toen de internationale troepen weer vertrokken.
De Taliban hebben zich jarenlang voorbereid op de terugtrekking van internationale troepen. Ze sloten deals met lokale machthebbers en bouwden zo een netwerk van goede relaties op. Aan onder meer drugshandel, export van grondstoffen en afpersing verdienden de Taliban jaarlijks honderden miljoenen. Ze hadden de financiële middelen om een lange uitputtingsslag tegen de internationale en Afghaanse strijdkrachten te voeren.
Ook maakte de Afghaanse regering er een potje van. Corruptie en gebrek aan leiderschap speelden de ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken parten. Politieagenten ontvingen al maanden geen loon en militairen kampten met een gebrek aan water en wapens.
Het moreel was dusdanig gezakt dat het regeringsleger in veel steden niet eens meer de strijd aanging. Soldaten vluchtten of liepen over, waardoor de Taliban met groot gemak stad na stad in konden nemen.
Hoe streng zullen de Taliban dit keer zijn?
De Taliban hielden dinsdag hun eerste officiële persconferentie in de Afghaanse hoofdstad Kabul na hun razendsnelle opmars. Waarnemers bestempelden de toon op de persconferentie als opmerkelijk verzoenlijk.
De Taliban-beweging beloofde geen Amerikaan of andere buitenlander kwaad te doen. Niemand uit de Verenigde Staten of van de internationale gemeenschap "zal worden geschaad", aldus de woordvoerder van de fundamentalisten. De Afghaanse tolken en anderen die voor buitenlandse machten werkten, zullen niet worden vervolgd of gewroken.
"We willen geen enkele interne of externe vijand", aldus de woordvoerder, die ook inging op het lot van de vrouwen onder de zeer strikte moslimbeweging. Hij zei dat vrouwen mogen werken en studeren en "zeer actief zullen zijn in de samenleving, maar binnen het kader van de islam".
Volgens de zegsman zal er ook geen vergelding komen tegen ex-militairen en leden van de door het Westen gesteunde voormalige regering. "Niemand zal je kwaad doen, niemand zal op je deuren kloppen", zei hij.
In tegenstelling tot vroeger wil de Taliban ook particuliere media toestaan, die "vrij en onafhankelijk" zouden kunnen doorwerken. Wel zullen altijd de islamitische voorschriften een rol spelen, benadrukte de woordvoerder.
De vraag is of dit enkel woorden voor de bühne zijn of dat de Taliban echt gematigder zijn geworden. Mensenrechtenorganisatie Refugee Lives Matter ontving berichten dat een voormalige tolk die voor de Amerikanen heeft gewerkt voor de ogen van zijn vrouw en kinderen is doodgeschoten. Ook zouden er tolken gearresteerd en gemarteld zijn.
In veel gebieden buiten hoofdstad Kabul komen verhalen naar buiten dat vrouwen niet meer mogen werken en niet meer alleen over straat mogen. Ook zouden vrouwen in elkaar worden geslagen als ze dit toch doen.
Buiten de hoofdstad Kabul lijken de Taliban veel harder op te treden dan in de hoofdstad, mogelijk vanwege de internationale aandacht voor de stad. Woensdag werden zeker drie mensen doodgeschoten bij protesten in Jalalabad, tientallen mensen raakten gewond. Demonstranten vervingen de witte vlaggen van de Taliban voor de groen-rood-zwarte vlag van Afghanistan.
Wie is de leider van de Taliban?
Alle ogen zijn gericht op Abdul Ghani Baradar, medeoprichter en nummer 2 van de Taliban. Hij was in 2010 in het zuiden van Pakistan gevangengenomen bij een gezamenlijke operatie van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA en de Pakistaanse veiligheidsdiensten.
Baradar werd in 2018 vrijgelaten en verbleef in Doha, Qatar. Van daaruit onderhandelde hij met de regering van voormalig president Donald Trump over een vredesakkoord tussen de Taliban en de Amerikanen. Dat werd in februari 2020 gesloten.
Deze week keerde Baradar met een delegatie terug in de Afghaanse provincie Kandahar. Hij wordt het meest genoemd als mogelijke nieuwe president van het land.
Baradar is geboren in 1968 in het district Deh Rawod in de Afghaanse provincie Uruzgan. Hij maakt deel uit van de Popalzai, de grootste stam binnen de Pathaanse gemeenschap. Hij vocht in de jaren tachtig van de vorige eeuw samen met moellah Omar tegen de bezettingsmacht van de Sovjet-Unie. Toen Omar de Taliban oprichtte, was Baradar één van zijn eerste rekruten. Hij werd zijn rechterhand en militair strateeg.
Baradar was onder meer militair commandant van West-Afghanistan en later de garnizoenscommandant van de hoofdstad Kabul. In die functie leidde hij de strijd tegen de Noordelijke Alliantie. Onder het Talibanregime werd Baradar minister van Defensie. Na de Amerikaanse inval in Afghanistan in 2001 trok hij de bergen in en ging hij naar Pakistan om samen met Omar de strijd verder te voeren.
Baradar was uit op een maximaal aantal doden aan coalitiezijde, terwijl de verliezen aan Talibanzijde beperkt moeten blijven tot een minimum. Onder Baradar ging de beweging over op een guerrillatactiek en de massale inzet van bermbommen. Hij bracht de internationale troepenmacht ISAF zware verliezen toe.
Langzamerhand kreeg Baradar steeds meer touwtjes in handen, op militair, politiek en financieel gebied. Hij benoemde en ontsloeg commandanten, zette de militaire strategie uit, beheerde de schatkist en leidde de leiderschapsraad van de Taliban. Moellah Omar raakte meer op de achtergrond en overleed in 2013 aan tbc.
Ook nu geldt Baradar nog als het gezicht van de Taliban, maar hij is op papier niet de hoogste baas. Dat is de geestelijke Haibatullah Akhundzada. Die werd pas in 2016 uitgeroepen tot hoogste leider van de groep. Zijn voorganger Akhtar Mansour kwam in 2016 om het leven door een aanval met een Amerikaanse drone.
Akhundzada is vermoedelijk in 1961 geboren in de zuidelijke provincie Kandahar. Hij streed net als Baradar tegen de Sovjet-bezetting van Afghanistan, maar koos voor het religieuze pad. Akhundzada houdt zich op de achtergrond en geldt als zeer conservatief. Volgens een Afghanistan-expert die de geestelijk leider meerdere keren ontmoette, weet hij niet eens hoe een mobiele telefoon werkt.
Waar Akhundzada verblijft en of hij politieke ambities heeft, is onduidelijk.
Naast Baradar en Akhundzada zijn Sirajuddin Haqqani en Mohammad Yaqoob twee belangrijke namen.
Haqqani gaf de afgelopen jaren leiding aan het gelijknamige Haqqani-netwerk, een Afghaans-Pakistaanse criminele bende die binnen de beweging van de Taliban de best getrainde strijders heeft. Het netwerk wordt verantwoordelijk gehouden voor drugscriminaliteit, ontvoeringen, banden met terroristen en de bloedigste aanslagen in de Afghaanse oorlog. De basis van het netwerk ligt in de oorlogen van de jaren zeventig en tachtig, in een bergachtig grensgebied ten zuiden van Kabul. De stichter van het netwerk, Jalaluddin Haqqani, was hier een guerrillaleider.
Yaqoob is de oudste zoon van voormalig Talibanleider moellah Omar. Na de dood van zijn vader klom hij snel op binnen de Taliban. Hij is de huidige militaire commandant en geldt als gematigd binnen de extremistische groepering. Vorige week riep hij Talibanstrijders op om Afghaanse militairen en ambtenaren met rust te laten, geen lege huizen te plunderen en te zorgen dat winkels normaal blijven functioneren.
