Nederland hoeft niet heel bang te zijn voor de wraak van Poetin, mocht de crisis in Oekraïne uitlopen op een economisch moddergevecht. Europa daarentegen kan een economisch steekspel alleen op de lange termijn winnen.

“In de huidige nauw verbonden wereld kunnen we elkaar natuurlijk schade berokkenen, maar dan gaat het om wederzijdse schade, en daar moeten ze maar eens over nadenken.”

Met deze verbale plaagstoot legde de Russische president Vladimir Poetin afgelopen dinsdag de zwakte van de Europese Unie pijnlijk bloot. Het inzetten van economische sancties als drukmiddel in de Oekraïense crisis doet ook de Europese Unie pijn.

EU en Rusland

Afgezien van symbolische maatregelen als visa-beperkingen is de enige hoop voor Europa op korte termijn dat er bij een escalatie van de crisis in de Krim en Oost-Oekraïne kapitaalvlucht vanuit Rusland ontstaat, waardoor de roebel onder druk komt te staan. Want dat zal de populariteit van Poetin in Rusland geen goed doen. Zie ook dit artikel van Thijs Peters: achilleshiel van Poetin is Russische economie.

Maar op handelsgebied heeft de Europese Unie eigenlijk geen effectieve wapens. Duitsland heeft bijvoorbeeld als grootschalige importeur van Russisch gas en exporteur van kapitaalgoederen naar Rusland veel te verliezen.

Poetin niet zo machtig in Nederland

Nederland staat er op dit vlak wat gunstiger voor. Onderstaande grafiek toont de im- en exportstromen tussen Nederland en Rusland over de eerste tien maanden van 2013.

De Nederlandse export naar Rusland was met bijna zes miljard euro goed voor nog geen twee procent van de totale export. Bij de import springt Rusland er wat steviger uit met een aandeel van bijna 5 procent, vooral vanwege gasleveranties.

Een blik op de gasbalans van Nederland leert echter dat de afhankelijkheid van Rusland tamelijk gering is. Het Groningenveld en kleinere gasvelden leveren samen een productie die ruim boven de binnenlandse consumptie ligt.

Als onderdeel van de gashandel importeert Nederland ook Russisch gas, maar dat gaat om relatief geringe aantallen. Onderstaande grafiek spreekt wat dit betreft voor zich (en laat ook de keerzijde in Duitsland zien).

Gazprom in Nederland

Voor het overige heeft Gazprom, de gasreus die een directe band heeft met het Kremlin, nog enkele connecties in Nederland.

Zo spraken Gazprom en de Nederlandse Gasunie, beheerder van de gasinfrastructuur, in 2007 af dat Gasunie voor 9 procent mocht deelnemen in de Nordstream-leiding die Russisch gas via de Baltische staten naar Duitsland vervoert. In ruil hiervoor kreeg Gazprom een optie om een 9 procent te verwerven in de BBL-gaslijn, die van Noord-Holland naar het Verenigd Koninkrijk loopt.

Gazprom is sinds een jaar of twee ook direct actief als gasleverancier op de zakelijke markt in Nederland. Afgelopen februari sprak het bedrijf tegenover de NOS de ambitie uit om binnen enkele jaren 15 procent van die markt in handen te krijgen. Maar voorlopig is het nog niet zover.

Energiepolitiek: wat doet Europa?

De mogelijkheden voor Poetin om Gazprom als politiek pressiemiddel te gebruiken zijn in Nederland dus beperkt. Tegelijk is de manier waarop Rusland opereert in de Oekraïne-crisis een wake-up call, voor Nederland en andere Europese landen: hoe afhankelijk wil je zijn van Russisch gas?

Voor Nederland wordt dit thema de komende twee decennia relevant, aangezien de gasvooraad bij Slochteren in die periode op begint te raken.

Duitsland heeft een nog acuter probleem: de zogenoemde Energiewende beoogt kernenergie uit te faseren ten faveure van wind- en zonne-energie. Gas speelt daarbij een cruciale rol als relatief schone 'transitiebrandstof'.

Maar hierbij heeft Duitsland zich zeer afhankelijk gemaakt van de Russen. Het terugschalen van die afhankelijkheid kan op korte termijn alleen door vuile kolen een grotere rol te geven, of de afwijzing van kernenergie te heroverwegen.

De Oekraïne-crisis zet zodoende het energiebeleid in Europa weer eens op scherp: hoe krijgen we voldoende en betrouwbare energie?

Voldoende en betrouwbare energie

Ideale oplossingen zijn op dit vlak niet voorhanden. De simpele en meest vuile optie is: meer kolen. Een tweede alternatief is deels vasthouden aan kernenergie. Verder ligt uitbreiding van transportnetwerken van vloeibaar aardgas, dat per schip uit Afrika, het Midden-Oosten en op termijn de VS kan worden aangevoerd, voor de hand.

De echte klapper zal op de iets langere termijn moeten komen van technologische doorbraken bij duurzame energie.

De meest effectieve manier om dat proces te versnellen ligt niet bij subsidies voor specifieke technologieën, maar bij het zwaarder belasten van CO2-intensieve fossiele brandstoffen zoals gas en kolen. Een Europese CO2-taks: Poetin zou er waarschijnlijk hard om moeten lachen, maar het is één van de weinige troeven die Europa heeft om Rusland in het eindspel te verslaan.

Lees ook:

Nederland legt beslag op honderden miljoenen 'fout' geld uit Oekraïne

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl