ANALYSE – Het verkiezingsdebat van RTL van afgelopen zondag kwam vanaf het begin nogal onwezenlijk over. De belangrijkste spelers – Geert Wilders en Mark Rutte – ontbraken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Stichting Kijkersonderzoek maandag constateerde dat Boer Zoekt Vrouw (3,5 miljoen kijkers) het RTL-verkiezingsdebat (1,2 miljoen kijkers) ruimschoots versloeg.
Het RTL-debat toonde vijf mannen in blauwe pakken. Drie droegen een rode stropdas (Jesse Klaver, Lodewijk Asscher en Emile Roemer), één een blauwe (Alexander Pechtold) en één een bruine (Sybrand Buma). Die laatste kan wel eens de enige zijn die terugkeert in een volgend kabinet: met de VVD en PVV, aangevuld met 50Plus.
Terwijl de linkse voormannen het RTL-debat omtoverden tot een soort pre-formatie voor een centrum-links kabinet – nee, Jesse Klaver sluit de VVD niet uit, Emile Roemer wel – werd Buma in de rechtse hoek gedrukt. En daar had hij vrij spel.
De CDA’er ging niet mee met de stelling dat de islam een “bedreiging”` vormt voor de Nederlandse identiteit. Maar hij sloeg GroenLinks-aanvoerder Jesse Klaver wel om de oren met het verwijt dat die niet thuis geeft bij harde maatregelen om de dreiging van de radicale islam in Nederland te bestrijden.
Buma oogde zichtbaar ongemakkelijk tussen de linkse vrienden – en het perspectief om bijvoorbeeld te moeten regeren met GroenLinks, waarvan hij het programma al “totaal belachelijk” heeft genoemd.
Kabinet PVV-VVD-CDA-50Plus
Kijk je naar de peilingen dan is er zeker ruimte voor een kabinet op rechts: PVV en VVD zitten samen iets boven de 50 zetels, het CDA op ruim 15. Daar hoeft alleen nog een partij bij met zo'n 10 zetels. Bijvoorbeeld 50Plus.
Ondenkbaar? Dat valt wel mee.
We beginnen bij de VVD. Mark Rutte heeft gezegd dat de kans dat de VVD met de PVV gaat regeren "nul" is. Tegelijk heeft de VVD nooit expliciet gezegd dat de PVV principieel wordt uitgesloten, zoals andere partijen wel hebben gedaan.
Voor de VVD wordt het vooral lastig om de PVV te weren, als de PVV de grootste partij wordt na de verkiezingen. Er zal dan grote druk ontstaan om 'iets te doen met de uitslag'. Als Wilders vervolgens beweegt door standpunten waarvoor de Grondwet gewijzigd moet worden (sluiting alle moskeeën en islamitische scholen, EU-referendum) te laten varen, kunnen VVD en PVV alsnog tot elkaar komen.
Cruciaal zal wel zijn dat de PVV inderdaad regeringsverantwoordelijkheid neemt. Dat kan voor de VVD niet ongunstig zijn, want zo wordt - in tegenstelling tot de gedoogconstructie van het kabinet Rutte 1 - duidelijk dat ook de PVV water bij de wijn moet doen. Het populisme van Wilders verliest dan aan kracht.
Wilders krijgt unieke kans
Voor Wilders zelf ontstaat er een bijzonder dilemma, als de PVV de grootste wordt: het biedt een zeldzame kans om echt macht uit te oefenen; als Wilders die kans laat varen, blijft hij waarschijnlijk de rest van zijn loopbaan fulmineren in de oppositiebankjes.
Een andere reden voor Wilders om zijn eigen premiersambitie serieus te nemen: een kabinet Wilders I zal een schokgolf zenden door Europa. Dat kan Front National-leider Marine le Pen de wind in de zeilen geven bij de Franse presidentsverkiezingen. En als Le Pen president wordt, dan komt Wilders' visioen van breuk met de euro en de Europese Unie een stuk dichterbij.
CDA kritisch op EU, bezorgd om Nederlandse identiteit
Dan het CDA. Dat heeft de PVV weliswaar afgewezen. Maar hoe onwrikbaar is dat standpunt na de verkiezingen? Partijleider Buma is ideologisch de laatste weken een flink eind richting de PVV opgeschoven: in het Financieele Dagblad suggereerde Buma afgelopen week dat de Europese Unie in zijn huidige vorm niet goed werkt. Tijdens het RTL-debat van zondag bleek dat het CDA wat betreft een strenger beleid bij het toelaten van asielzoekers en andere migranten veel dichter bij de PVV staat dan bij de linkse partijen.
Tot slot 50Plus. De partij van Henk Krol legt net als de PVV grote nadruk op het behoud van verworven rechten voor ouderen en betere voorzieningen in de zorg. Bovendien heeft Krol de PVV expliciet niet uitgesloten.
De aanvoerder van 50Plus heeft wel een breekpunt: de AOW-leeftijd moet terug naar 65 jaar - iets wat de PVV ook wil. De VVD zal de verhoging van de pensioenleeftijd echter nooit klakkeloos willen terugdraaien.
Maar er is wel speelruimte: veel partijen willen iets met een 'flexibele pensioenleeftijd': dus meer individuele keuze over wanneer je met pensioen gaat en AOW krijgt. Als dat in een vorm wordt gegoten waarbij je nog steeds met 65 jaar een AOW-uitkering kan krijgen, zij het tegen tegen iets hogere kosten, is het niet onmogelijk om het breekpunt van 50Plus weg te masseren.
Kortom, het centrum-linkse RTL-debat van zondag nam het zicht weg op een totaal andere mogelijkheid voor een kabinetsformatie. Met Henk Krol als de man die een kabinet Wilders 1 of Rutte 3 aan een meerderheid helpt.
