Geert Wilders is de meest geliefde én gehate politicus van Nederland.
Al meer dan tien jaar scoort Wilders punten met zijn anti-Europese en anti-islam standpunten. En als we de peilingen mogen geloven staat de blonde politicus op het punt het land verder dan ooit te verdelen.
Hoewel de PVV een redelijke kans maakt om de grootste partij te worden bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 15 maart, is de kans dat hij daadwerkelijk aan de macht komt klein. Geen enkele andere grote partij wil met hem samenwerken.
Nederlanders merken vrijwel dagelijks via Twitter of de tv hoe Wilders politiek bedrijft. Over zijn privéleven is minder bekend. In vogelvlucht: een overzicht van de transformatie van Wilders van genuanceerde VVD’er tot de meest controversiële politicus van Nederland.
Geert Wilders wordt geboren op 6 september 1963 in het Limburgse Venlo. Dat hij uit Limburg komt, draagt hij nog altijd enigszins trots uit, zoals toen hij onlangs twitterde carnaval te gaan vieren in plaats van deel te nemen aan het RTL-debat.
Wilders’ familie wordt door tegenstanders nog wel eens tegen hem gebruikt. Wilders’ moeder is geboren in Indonesië, en volgens sommigen verft Wilders zijn haar om zijn afkomst te verbergen. Over de vrouw van Wilders, Krisztina Marfai Arib, is niet heel veel bekend, behalve dat ze een joods-Hongaarse oud-diplomate is.
Zijn oudere broer, Paul, spreekt zich steeds vaker publiekelijk uit tegen Geert. Dat doet hij op Twitter, maar ook in interviews met bijvoorbeeld Der Spiegel. Paul houdt nog wel van hem: “Het is mijn broer. Ik denk dat hij ongelukkig is. Dat maakt mij ook ongelukkig.”
'Dat kleine stukje moslimextremisme'
We kennen Wilders inmiddels als een man met een extreme mening. Maar dat is niet altijd zo geweest. Hij begint zijn politieke carrière bij de VVD, als beleidsmedewerker en later als Kamerlid. Aanvankelijk is Wilders redelijk gematigd, zoals tijdens een gesprek bij het RTL-programma Barend en Van Dorp in 2001:
“Ik heb al vanaf het begin af aan duidelijk gemaakt dat ik niets heb, dat de VVD niets heeft, tegen de islam. Het gaat niet om een religie, in tegenstelling tot Pim Fortuyn die oproept tot een Koude Oorlog tegen de islam, wat een verwerpelijke opmerking is omdat hij daarmee alle moslims op een hoop gooit, heb ik vanaf begin af aan gezegd 'islam daar is niets mis mee, dat is een te respecteren godsdienst'. [..] Het gaat om dat kleine stukje moslimextremisme.”
Volgens zijn broer is Geert Wilders heel geleidelijk aan geradicaliseerd. Het “was een proces dat jaren duurde”, zegt Paul Wilders tegenover Der Spiegel. Als hij een aantal jaar in een kibboets in Israël werkt, ziet hij de spanningen met de Palestijnen. Later woont hij in de Utrechtse wijk Kanaleneiland, waar steeds meer Marokkaanse en Turkse Nederlanders komen wonen. “Dat vond hij niet leuk”, aldus zijn broer.
Na de aanslagen op het World Trade Center in New York in 2001 en de moord op Pim Fortuyn in 2002, ziet Wilders - in de woorden van zijn broer - hij dat er "een gat is in het politieke landschap”. Hij begint zich steeds feller uit te spreken tegen de islam.
Mark Rutte - destijds staatssecretaris in kabinet-Balkenende II - en Wilders zijn het er in 2003 over eens dat de VVD een veel grotere partij kan worden, als liberalen een breder publiek aanspreken.
De twee zijn het echter totaal oneens over waar dat bredere publiek zit. Rutte houdt, samen met (eveneens staatssecretaris) Melanie Schultz van Haegen, een pleidooi voor een meer sociaal-liberale koers. Daarbij zou zelfs gefuseerd kunnen worden met D66 en de liberale vleugel van de PvdA.
Wilders wil juist de andere kant op, laat hij in 2003 weten aan de Volkskrant: “We moeten de steven juist naar rechts wenden. Dáár ligt een enorm gat. Veel mensen die op de LPF hebben gestemd, zijn enorm teleurgesteld.”
Vertrek uit de VVD
Uiteindelijk komt het tot een breuk. Wilders richt op 3 september 2004 zijn eigen Groep Wilders op. Martin Bosma, anno 2017 nog altijd een PVV-Kamerlid, wordt zijn fractiemedewerker.
Wilders begint zich steeds duidelijker tegen de islam uit te spreken, waardoor hij uiteindelijk permanent beveiligd moet worden. “Als je hierom continu beveiligd moet worden, word je nog meer paranoïde”, zei zijn broer Paul hierover.
Een belangrijk kantelpunt in Nederland is de moord op Theo van Gogh in november 2004 door moslimextremist Mohammed Bouyeri. Wilders besluit zijn toon niet te matigen. Integendeel, hij ziet dit als een reden om juist luider van zich te laten horen.
De bedreigingen en de beveiliging zorgen er ook niet voor dat Wilders zijn toon matigt. Sterker nog, Wilders lijkt er ook de voordelen van in te zien. Intern zou hij later hebben gezegd dat de beveiliging voor "twee á drie zetels" zorgt, stelt De Volkskrant op basis van uitvoerig onderzoek.
Wilders doet in 2006 met zijn eigen partij, de PVV, mee aan de verkiezingen. De partij behaalt 9 zetels.
De partij blijft de jaren daarna doorgroeien in de peilingen, onder meer door promotiestunts zoals de ‘anti-islamfilm’ Fitna, die hij in 2008 uitbrengt. Die film zorgt zelfs in het buitenland voor protesten, waarbij af en toe ook een Nederlandse vlag wordt verbrand.
Ook profileert de partij zich met kansloze maar wel spraakmakende initiatieven, zoals de ‘kopvoddentaks’. De PVV verzet zich in 2007 ook tegen de dubbele nationaliteit van PvdA-staatssecretarissen Ahmed Abouteleb (Sociale Zaken) en Nebahat Albayrak (Justitie).
In 2009 doet de PVV ook mee aan de Europese Parlementsverkiezingen, die Wilders wil gebruiken om de Europese Unie van binnenuit te bestrijden. Wilders zoekt ook steeds meer toenadering tot soortgelijke Europese partijen, zoals Front National van Marine Le Pen en de Deense Volkspartij.
Verantwoordelijkheid nemen
De verkiezingen van 2010 worden gewonnen door de VVD. Maar hoewel de liberalen de premier mogen leveren, heeft de PVV zo’n grote winst geboekt dat Mark Rutte niet om Wilders heen lijkt te kunnen.
Daarvoor is wel de medewerking van het CDA nodig, iets dat makkelijker gezegd dan gedaan blijkt. Na flinke interne discussie (en fors verzet binnen het CDA) komt er uiteindelijk een minderheidskabinet van CDA en VVD, waarbij de kabinetsplannen samen met de PVV worden geschreven.
Door gedoogconstructie kunnen het CDA en de VVD regeren zonder de controversiële Wilders. Maar die krijgt wel de mogelijkheid om zelfstandige iniatieven te lanceren die niet altijd even goed vallen bij het kabinet. De PVV lanceert bijvoorbeeld het ‘Polenmeldpunt’, waar mensen kunnen klagen over problemen met Oost-Europese arbeidsmigranten.
Hoewel Wilders zich met zijn eigenzinnige koers niet erg geliefd mee maakt bij de VVD en het CDA, komt hij er mee weg. Uiteindelijk is het Wilders zelf die na twee jaar de stekker trekt uit het kabinet-Rutte I, omdat hij niet wil meewerken aan een nieuw bezuinigingspakket.
De deelname aan de gedoogconstructie pakt niet goed uit voor de PVV. De partij van Wilders behaalt in 2012 vijftien zetels, negen minder dan bij de vorige verkiezingen.
Wilders voert tussen 2012 en 2017 vooral oppositie via de media en met controversiële initiatieven, zoals hij eerder ook al deed met Fitna en het Polenmeldpunt. Debatten en interviews beperkt hij, zelfs in verkiezingstijd, tot een absoluut minimum. Op Twitter is hij, net als de kersversie president van de Verenigde Staten, Donald Trump, wel erg actief.
Minder, minder, minder
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 doet Wilders de inmiddels beruchte ‘minder minder’-uitspraak, waar hij de zaal laat scanderen dat zij minder Marokkanen willen. Hoewel het hem media-aandacht bezorgt, gaat deze actie een aantal Kamerleden van de PVV te ver. Diverse Kamerleden en prominente PVV’ers verlaten de partij, waaronder Roland van Vliet, Joram van Klaveren en europarlementariër Laurence Stassen.
Wilders weet de rechtszaak naar aanleiding van zijn uitspraken desondanks als geen ander te gebruiken als PR-stunt. Hij wordt in 2016 schuldig bevonden voor het aanzetten tot discriminatie, maar krijgt geen straf. Wilders verweer luidt dat de ‘neprechtbank’ partijdig is.
Buitenspel, maar onverminderd populair
Al die aandacht zorgt ervoor dat de schade die de PVV opliep na de steun aan het minderheidskabinet Rutte I, in de peilingen weer is gerepareerd. Slechts een paar dagen voor de verkiezingen van 2017, staat Wilders rond de 23 zetels. Vrijwel op gelijk hoogte met de VVD.
De belangrijkste directe confrontatie volgt maandag 13 maart, als Wilders een één-op-één debat heeft met VVD-leider Mark Rutte. Dat debat kan beslissend zijn voor welke partij de verkiezingen van woensdag 15 maart wint.
Zelfs als de PVV de grootste wordt, zal het extreem lastig worden voor Wilders om een kabinet te vormen. Daar is om te beginnen een woordbreuk voor nodig van zijn belangrijkste tegenspeler Mark Rutte. Die heeft echter meerdere malen bezworen niet nog eens met de PVV in zee te gaan.
De steeds radicalere standpunten van Wilders - waarbij in het verkiezingsprogramma van de PVV op één A4tje ook enkele voornemens staat die een beperking van de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van vereniging impliceren - zorgen ervoor dat de PVV-leider zichzelf praktisch buitenspel heeft geschreeuwd. In een coalitieland als Nederland is dat geen gunstige uitgangspositie. Immers, zoals Partij voor de Dieren-lijsttrekker Marianne Thieme het tegenover Business Insider formuleerde: "We houden in de Tweede Kamer 120 tot 130 zetels over die niet van de PVV zijn."
