Eind september werden de pijpleidingen Nord Stream 1 en 2, die aardgas van Rusland naar Duitsland brengen, beschadigd bij een vermoedelijke sabotage-actie, waarvan sommigen Rusland de schuld gaven.

Hoewel de pijpleidingen niet in gebruik waren, onderstreepte het incident de risico’s van infrastructuur onder water. Nord Stream 1 werd in maart stilgelegd wegens sancties van de EU tegen Rusland, en Nord Stream 2 was nog niet in gebruik genomen.

“Er is een kwetsbaarheid rond alles wat op de zeebodem ligt, of het nu gaspijpleidingen of datakabels zijn”, zei admiraal Ben Key van de Britse marine tegen verslaggevers na het incident.

Strijdkrachten binnen de Europese Unie ontwikkelden middelen om aanvallen op kwetsbare infrastructuur tegen de gaan. Dat komt mede doordat de mondiale afhankelijkheid van infrastructuur onder water, waaronder telecommunicatiekabels en gaspijpleidingen, toeneemt.

Gevaren onder water

Foto: Getty/ullstein bild/Contributor

Een groot deel van de infrastructuur onder water bevindt zich in internationale wateren en kan zich uitstrekken tot honderden of zelfs duizenden kilometers. Dat zorgt voor juridische en operationele uitdagingen om bij het beschermen van deze infrastructuur.

Al voor de oorlog in Oekraïne waren westerse functionarissen bezorgd over de activiteiten van Russische schepen en onderzeeërs bij kabels die in de Atlantische Oceaan zijn gelegd.

De Amerikaanse admiraal die het bevel voert over de onderzeeërs van de NAVO verklaarde in 2017 dat het bondgenootschap "Russische activiteiten onder water waarneemt in de omgeving van kabels op de zeebodem die wij volgens mij nooit eerder hebben gezien."

Een Russische nucleaire onderzeeër wordt in 2019 te water gelaten in Belgorod. Foto: Oleg KuleshovTASS via Getty Images

Het Russische directoraat voor diepzee-onderzoek is verantwoordelijk voor de uitvoering van toezicht en onderzoek onder water. De negen nucleaire onderzeeërs die aan dit directoraat zijn verbonden kunnen tot grote diepten gaan. Enkele hiervan kunnen kleinere, speciale onderwatervaartuigen inzetten om infrastructuur op de zeebodem aan te vallen.

Rusland investeerde flink in zowel conventionele als speciale onderzeeërs. Daarvan liggen er veel op het Kola-schiereiland, de basis van de Noordelijke Vloot van Rusland.

"Om kabels op kwetsbare locaties tot heimelijk tot doelwit te maken, zijn gespecialiseerde onderzeeërs nodig. Rusland heeft daar als enige een grote vloot van", zei H. I. Sutton, expert op het gebied van Russische onderzeeërs, in 2018 tegen The Barents Observer.

Het antwoord van Europa

Een patrouilleschip van de Noorse kustwacht in september nabij een boorplatform voor aardgas in de Noordzee. Foto: Norwegian Armed Forces

De Europese Unie onderneemt gezamenlijke actie om de bedreiging op infrastructuur op zee en aan de kust te beperken. Het doet dit door middel van de Permanent Structured Cooperation (PESCO).

PESCO, dat sinds 2017 bestaat, is bedoeld om samenwerking tussen EU-landen te bevorderen op het gebied van gezamenlijke defensie- en veiligheidsprojecten. PESCO steunt op dit moment acht maritieme projecten waarvan de eerste in 2018 van start ging.

Het belangrijkste maritieme project is de ontwikkeling van een Europese patrouillekorvet (een klein type marinefregat). Dat project wordt geleid door Italië met deelname van een aantal grote Europese defensiefirma's.

De korvet is ontworpen voor gebruik in de Middellandse Zee en zal anti-onderzeeër en andere capaciteiten hebben. Hij moet in 2026 in gebruik worden genomen.

Een vaartuig tijdens een NAVO-oefening voor de kust van Portugal in september Foto: PATRICIA DE MELO MOREIRA/AFP via Getty Images

Om bedreigingen van onderzeeërs tegen te gaan, ontwikkelen EU-landen ook een semi-zelfstandig oppervlaktevaartuig. Deze is voornamelijk bedoeld voor gebruik in kustgebieden maar kan ook op zee ingezet worden als deel van een marinegroep.

Het vaartuig zal in staat zijn een verscheidenheid aan missies uit te voeren. Naast oorlogvoering tegen onderzeeërs en oppervlakteschepen, moet hij ook kunnen deelnemen aan operaties op het gebied van inlichtingen, toezicht en verkenning.

EU-landen ontwikkelen daarnaast meer toezichtcapaciteiten voor havens en andere kritische maritieme gebieden. Deze zullen een netwerk van platforms te land, ter zee en in de lucht gebruiken om EU-landen in staat te stellen sneller maritieme bedreigingen waar te nemen en er op te reageren.

Daarnaast wordt bij een project onder leiding van Portugal een onbemand anti-onderzeeër systeem ontwikkeld om "infrastructuur van hoge waarde en energiesystemen op zee" te beschermen.

Portugese soldaten breiden drones voor tijdens een NAVO-oefening in september. Foto: PATRICIA DE MELO MOREIRA/AFP via Getty Images

De Portugese marine heeft aanzienlijke ervaring met maritieme drones en is gastheer van de jaarlijkse NAVO-oefening REPMUS. Die richt zich op de integratie van onbemande en bemande maritieme middelen.

Niettemin is het voorkomen van een aanval op infrastructuur onder water een uitdaging wegens het enorme gebied dat strijdkrachten van de EU moeten bestrijken. Daarom heeft de EU ook een politiek bericht naar Rusland gestuurd over de gevolgen van dergelijke inmenging.

Na de ontwrichting door de sabotage van de Nord Stream pijpleidingen, waarschuwde Ursula von der Leyen, president van de Europese Commissie, dat "elke opzettelijke ontregeling van actieve Europese energie-infrastructuur onaanvaardbaar is en zal leiden tot de sterkst mogelijke reactie."

Constantine Atlamazoglou werkt aan trans-Atlantische en Europese veiligheid. Hij heeft een master in veiligheidsstudies en Europese Zaken van de Fletcher School of Law and Diplomacy.

LEES OOK: Rusland worstelt met 2 andere oplopende grensconflicten, terwijl het al zijn aandacht op Oekraïne richt: dat is een risico voor Poetin