De afgelopen weken is de spanning tussen Turkije en de Europese Unie behoorlijk opgelopen, en al helemaal tussen Nederland en Turkije.
Ondertussen voert de Turkse president Recep Tayyip Erdogan hard campagne voor een referendum waarmee er een grote grondwetswijziging kan worden doorgevoerd, waarmee Erdogan veel meer macht naar zich toetrekt.
Turkije is tegelijkertijd wel gewoon een kandidaat om EU-lidstaat te worden, een status die gepaard gaat met behoorlijk wat subsidies.
Business Insider spreekt met Jan Marinus Wiersma, Turkije-expert bij het instituut voor internationale betrekkingen Clingendael, over de huidige situatie en de hogere diplomatiek die hierachter schuilt.
Turkije staat inmiddels ‘verder dan ooit’ af van EU-lidmaatschap. Hoe realistisch is het dat Turkije überhaupt ooit lid wordt?
"Het is vooral een woordenspel, waar de Turkse regering ook aan meedoet. Dat hele doel, het Turkse lidmaatschap van de EU, is holle retoriek."
"Formeel wordt er wel onderhandeld, maar in de praktijk is er sprake van stilstand. Er zijn sowieso maar op een aantal terreinen onderhandelingen geweest - de meeste onderwerpen staan op een verboden lijst."
"Het is sinds het begin van de onderhandelingen in 2004 sowieso al een heel moeizaam proces. In verband met de vluchtelingencrisis is er gepoogd de gesprekken te intensiveren. Mede door de nasleep van de mislukte coup en de steeds autoritairder wordende Erdogan, heeft dat hele proces inmiddels enorm verloren aan geloofwaardigheid."
"Er is van beide kanten een aarzeling om de werkelijkheid te accepteren, namelijk dat de onderhandelingen niets voorstellen. Van beide kanten niet."
Het valt me op dat er zo voorzichtig over wordt gedaan. Waarom heeft men het over 'verder dan ooit', in plaats van het kandidaat-lidmaatschap af te pakken?
"Het heeft niet zo veel met toetreding van Turkije te maken, maar met de vluchtelingencrisis en Syrië. Europa heeft Turkije daar voor een deel in nodig. Daarnaast zijn er vanuit Turkije enorme handelsbelangen. De politieke werkelijkheid is natuurlijk dat het een schijnvertoning is, maar het is ook tactiek. Het stopzetten van het kandidaat-lidmaatschap zou een politieke breuk van jewelste zijn."
"Misschien moet de koers van de gesprekken worden veranderd, waarbij er wordt gekozen voor samenwerking en de verdieping van de handelsrelatie, in plaats van integratie. Maar dat is behoorlijk radicaal. Turkije krijgt dan in feite dezelfde status als Oekraïne of Rusland. Aan de andere kant houden we ze nu voorwaarden voor waar ze in de verste verte niet aan voldoen."
Maar goed, we zitten al in een diplomatieke crisis, en dat lidmaatschap gaat er waarschijnlijk nooit komen. Misschien is het beter om maar helemaal te stoppen met die gesprekken?
"Zo werkt dat niet in de internationale politiek, dat zou alleen maar olie op het vuur zijn van het propagandistische verhaal van Erdogan. Het zou ook de samenwerking bij de aanpak van vluchtelingen blokkeren. We hebben elkaar dus nodig."
"Bovendien wil noch Turkije, noch de EU de eerste zijn die de gesprekken stopzet. Brussel denkt: laat Turkije het doen, en andersom. Geen van de partijen wil als schuldige worden aangewezen."
"Er zijn wel EU-landen die protesteren. Met name Oostenrijk, maar ook Nederland en België hebben gepleit voor een bevriezing van de onderhandelingen. Maar die voorstellen halen het steeds niet in de Raad. De meeste EU-landen vinden de belangen te groot."
Waarom wordt er überhaupt onderhandeld over lidmaatschap?
"Turkije was altijd al kandidaat-lid, de onderhandelingen zijn gestart in 2004, met het idee dat de gesprekken een open einde hadden. De inzet was EU-lidmaatschap, maar dat hoefde niet per se de uitkomst te zijn."
"De Europese Unie hoopte via deze weg het land te hervormen, democratischer te maken. Maar het heeft duidelijk niet opgeleverd wat we hadden gedacht. De laatste jaren is Erdogan juist verder van ons af komen te staan. De Europese burger had al twijfels, en nu zien we het ook in de praktijk. Het EU-beleid van onderhandelen en hervormen heeft niet gewerkt."
Turkije is ook een NAVO-land. Speelt dat een rol hierin?
"Het is opvallend dat vanuit alle kanten, of het nu Brussel, Den Haag of Ankara is, de NAVO erbuiten wordt gehouden. Terwijl als je formeel kijkt, de banden met Turkije vooral via de NAVO lopen. Dus in dit conflict speelt de NAVO nauwelijks een rol."
"Het is wel zo dat als je de vraag stelt of Turkije wel volledig EU-lid kan worden, je je ook kunt afvragen hoe dat zit met NAVO-lidmaatschap. Kan een minder democratisch land wel lid zijn van de NAVO?"
Hoe gaat dat praktisch in zijn werk, een kandidaat-lidmaatschap afpakken?
"Zo’n scenario kennen we eigenlijk niet, dus dat weet ik niet. Als de Turkse grondwetswijziging doorgaat, zal daar wel een nieuwe situatie ontstaan waarbij men mogelijk zal zeggen dat het zo langer niet gaat, en de onderhandelingen stop worden gezet."
"Mijn inschatting is dat zelfs als de wijzigingen door worden gevoerd, de onderhandelingen stop worden gezet maar Turkije nog steeds kandidaat-lidstaat zal blijven - maar op een laag pitje. We moeten toch verder, met elkaar, en Turkije heeft ons keihard nodig als handelspartner."
