Inwoners van Turkije – en volwassenen buiten Turkije met een Turks paspoort – gaat zondag naar de stembus om een stem uit te brengen in het referendum over de macht van president Erdogan.
De uitslag van het constitutionele referendum zou wel eens een nieuw tijdperk voor het land kunnen inluiden.
Als een meerderheid van de Turken zondag ‘ja’ stemt, betekent dat dat president Recep Tayyip Erdogan in één klap veel meer macht krijgt dan hij nu heeft.
Volgens de leider van de AK-partij Erdogan is dit nodig om zijn land beter te kunnen regeren. Tegenstanders vrezen voor een dictatuur.
Momenteel ligt de meeste macht in het land bij de premier – de functie die Erdogan van 2003 tot 2014 had. De president is – in ieder geval op papier – vooral een ceremoniële functie.
Erdogan wil dat stelsel omvormen naar een presidentieel systeem, waarbij de functie van premier komt te vervallen.
In plaats daarvan verschuift de macht naar de president. Hoewel de president volgens de voorgestelde wijziging maar maximaal 10 jaar aan de macht mag zijn, geldt dat wel pas vanaf 2019.
Als Erdogan onder de voorgestelde regels weer president wordt, betekent dat dus dat hij tot 2029 aan de macht is.
Sterke leiders
Volgens voorstanders van de grondwettelijke wijziging zijn de veranderingen nodig om het land goed te kunnen regeren.
Het ‘falende parlementaire systeem’ zou succesvol beleid in de weg staan - dat zou vooral voor onrust hebben gezorgd. De mislukte militaire coup in 2016 is volgens hen een van de belangrijkste argumenten voor een sterkere leider.
“Vanaf nu zullen er alleen nog sterke leiders zijn”, zei premier Binali Yildrim in januari. “Het parlement wordt versterkt, het presidentschap, de uitvoerende macht, wordt geherstructureerd om een einde te maken aan de conflicten tussen de verschillende machten.”
Ayse Sozen Asluer, een adviseur van Erdogan, verwoordt het zo in een opiniestuk:
“Het is voor ons duidelijk geworden dat een presidentieel systeem met een gekozen president de verschillende groeperingen ertoe dwingt compromissen te sluiten met elkaar, zodat er een kandidaat gekozen kan worden die meer dan 50 procent van de stemmen weet te behalen.”
Kritiek op Erdogan
Dat klinkt niet zo gek, in eerste instantie. In de Verenigde Staten gaat het immers ook al jaren goed, zou je kunnen zeggen.
Maar het voorstel van Erdogan gaat verder dan dat.
Volgens het voorstel zullen de presidentiële en parlementaire verkiezingen tegelijkertijd worden gehouden. De president mag ook optreden als partijleider van een politieke partij.
“In het Turkse politieke systeem betekent dit dat de presidentskandidaat zal kunnen bepalen wie er precies in zijn of haar partij meedoet aan de verkiezingen”, zei de Turkse hoogleraar recht Bertil Emrah Oder hierover tegen Al Jazeera. “Dit zal resulteren in een president die het parlement en diens agenda zal controleren, wat zal leiden tot het afbrokkelen van controle van de macht.”
Een andere Turkse jurist, Levent Korkut, legt eveneens tegenover Al Jazeera het verschil met het Amerikaanse systeem uit:
“In de VS zien we dat de partijleider en de presidentskandidaat twee verschillende mensen zijn, die andere doelen kunnen nastreven. Dit stelt hen in staat om elkaar te controleren en de acties van een ander te betwisten.”
Hoewel voorstanders dus zeggen dat een machtige, door het volk gekozen leider nodig is om het land goed te kunnen besturen, vrezen tegenstanders juist voor een veel te machtige leider die niet meer gecontroleerd kan worden.
Daar bovenop komt ook het feit dat Erdogan zich de afgelopen jaren - in ieder geval in de ogen van de Europese Unie en de Turkse tegenstanders - steeds autoritairder is gaan verdragen.
Hoewel Erdogan bij zijn aantreden punten scoorde met economische hervormingen en een relatief pro-Europees beleid, is hij de afgelopen jaren steeds strenger gaan optreden tegen tegenstanders.
Met name aanhangers Fethullah Gülen maar ook kritische journalisten zitten momenteel achter slot en grendel. Voor tegenstanders van de grondwetswijziging is dit het bewijs dat Erdogan vooral niet over nog meer macht moet gaan beschikken.
Uitkomst referendum
De uitkomst van het referendum is echter nog verre van een gelopen race. Volgens een aantal peilingen wordt het een spannende strijd, vergelijkbaar met het Brexit-referendum in 2016. Het ja-kamp staat net iets boven de 51 procent, meldt Reuters.
De opiniepeiler meldde daarbij echter ook dat veel mensen hun mening niet wilden delen met de opiniepeilers:
"Een van de grootste problemen met het werk tijdens het referendumproces is de evidente stijging in zorgen over de vrijheid van meningsuiting", aldus opiniepeiler Gezici in een analyse van de resultaten.
Turkse Nederlanders hebben deze week al mogen stemmen. De opkomst bedroeg volgens het Turkse consulaat ongeveer 47 procent van de ongeveer 250.000 stemgerechtigden,
