De Schotse premier Nicola Sturgeon stuurt aan op een nieuw referendum over de onafhankelijkheid van Schotland, nu de Britse premier Theresa May lijkt te opteren voor een ‘harde Brexit’.
Dat laatste zou betekenen dat het Verenigd Koninkrijk (VK) volledige controle over zijn immigratiebeleid opeist – dus ook over het verkeer van personen van en naar de Europese Unie. Tegelijk betekent dit dat het VK afziet van onbeperkte toegang tot de interne Europese markt.
Afzien van de interne markt houdt onder meer in dat de financiële sector het zogenoemde paspoortrecht verliest, waarmee firma’s die bijvoorbeeld vanuit Londen opereren, ongehinderd in de hele Europese Unie kunnen werken.
Schotland heeft bij het Brexit-referendum van 23 juni in meerderheid gekozen voor behoud van het lidmaatschap van de Europese Unie. Maar dat is in de huidige situatie makkelijker gezegd dan gedaan.
Volgens jurist Steve Peers van de Universiteit van Essex hebben de Schotten pakweg drie mogelijkheden om nauwer verbonden te blijven met de Europese Unie, als de Engelsen afhaken, zo schrijft hij in een blog.
1) Schotland lid van VK, met de interne markt
In dit scenario blijft Schotland onderdeel van het Verenigd Koninkrijk, maar behoudt het land volledige toegang tot de interne Europese markt. Daarmee zou Schotland ook het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal moeten respecteren.
Het toepassen van EU-wetten op het Schotse territorium zou relatief eenvoudig zijn.
Problematischer is de vraag: komt er in dit geval een 'grens' tussen Schotland en de rest van het Verenigd Koninkrijk? Bijvoorbeeld om het verkeer van personen en goederen te reguleren.
Ander heikel punt: in dit scenario zouden financiële bedrijven hun Europese paspoortrecht houden als ze vanuit Schotland opereren. Vraag is dan welke criteria gaan gelden voor banken en vermogensbeheerders met kantoren in Schotland voor behoud van het paspoortrecht.
2) Schotland onafhankelijk
Als de Schotten kiezen voor onafhankelijkheid en uit het Verenigd Koninkrijk treden, hebben ze de vrijheid om zelf over het EU-lidmaatschap te beslissen.
Lastig punt is in dit geval: alle 27 EU-leden moeten instemmen met toetreding van het onafhankelijke Schotland tot de Europese Unie - inclusief Spanje, dat zelf grote problemen heeft met separatistische stromingen in Catalonië.
3) Schotland op de Noorse toer
In theorie kan Schotland ook proberen om lid te worden van de Europese Economische Ruimte - het zogenoemde Noorse model.
Het land houdt dan toegang tot de interne Europese markt en levert ook bijdragen aan het EU-budget, maar hoeft bijvoorbeeld niet de euro te adopteren, doet niet mee aan het Europese visserijbeleid en het Schengen-akkoord.
Belangrijk is ook dat Schotland als EER-lid eigen verdragen mag afsluiten met niet-EU landen, zoals in dit geval Engeland. Dat is cruciaal, want de Schots-Engelse handel is van groot belang voor de Schotten.
Opnieuw ligt hier een politiek gevoelige kwestie in relatie tot Engeland en Londen als financieel centrum. Vraag is of Schotland via het Europese paspoortrecht in dit scenario financiële bedrijven uit Londen naar Edinburgh kan lokken, en of de Britse premier Theresa May dat zou pikken.
