Kinderen leren doorgaans dat de aarde zeven continenten telt: Afrika, Azië, Antarctica, Europa, Australië, Noord-Amerika en Zuid-Amerika.
Geologen trekken zich daar overigens niets van aan en vinden dat er slechts zes continenten zijn – zij hebben Europa en Azië samengevoegd tot supercontinent Eurazië.
Zowel de reguliere aardrijkskundestof als de wijsheid van geologen blijkt niet accuraat. Een recente studie van de aardkorst heeft namelijk een nieuw continent opgeleverd: Zeelandië. Hoewel de term ‘nieuw’ betrekkelijk is – het continent bestaat al miljoenen jaren.
Volgens de studie, waar elf onderzoekers aan meewerkten, zijn Nieuw-Zeeland en Nieuw-Caledonië geen geïsoleerde eilanden, maar maken zij deel uit van een plaat van 4,9 miljoen vierkante kilometer. Een plaat die niet bij het Australische continent hoort.
“Dit is geen plotse ontdekking, we zijn het ons geleidelijk gaan realiseren. Tien jaar geleden zouden we niet over de geaccumuleerde data beschikken of over voldoende vertrouwen in de interpretatie ervan om dit paper te zetten”, schreven de onderzoekers in GSA Today, het tijdschrift van de Amerikaanse Geological Society.
Tien van de onderzoekers werken bij instellingen op het nieuwe continent, de elfde is in dienst van een Australische universiteit. Laat onverlet dat andere geologen vrijwel zeker deze onderzoeksconclusies zullen onderschrijven, aldus Bruce Luyendyk, geofysicus van de University of California, Santa Barbara. Luyendyk was overigens niet betrokken bij de studie.
"Deze mensen zijn topwetenschappers," aldus Luyendyk tegen Business Insider. "Ik denk dat ze meer dan voldoende bewijsmateriaal voor hun bevindingen hebben. Ik denk niet dat veel vakgenoten hun conclusies zullen betwijfelen."
Waarom Zeelandië bijna zeker een continent is
Het grijze gebied naast Australië is Zeelandië, 's werelds zevende geologische continent. Bron: N. Mortimer et al./GSA Today
Het concept van Zeelandië is allesbehalve nieuw. Sterker nog, het was Luyendyk zelf die de term in 1995 muntte.
Alleen dacht Luyendyk destijds niet dat het een apart continent was. De term werd gebruikt als verzamelnaam voor Nieuw-Zeeland, Nieuw-Caledonië en een reeks stukken aardkorst onder water die afbraken van Gondwana, een supercontinent van 200 miljoen jaar geleden.
"Ik bedacht deze term uit gemakzucht," aldus Luyendyk. "Als je naar Gondwana kijkt, zie je dat ze bij elkaar horen. Dus waarom zou je ze niet onder één noemer scharen?"
De onderzoekers van de nieuwe studie tilden Luyendyks idee naar een hoger plan en combineerden nieuwe data, verzameld gedurende enkele decennia. Ze beoordeelden de gegevens aan de hand van vier criteria die geologen gebruiken om een continent te omschrijven:
- Land dat relatief hoog boven de oceaanbodem uitsteekt.
- De aanwezigheid van drie rotstypen: vulkanisch (uitgespuwd door vulkanen), metamorfisch (veranderd door hitte of druk) en sedimentair (ontstaan door erosie).
- Een stuk korst dat dikker, maar minder compact, is dan de omliggende zeebodem.
- Een duidelijk begrensd gebied, dat te groot is om voor een micro-continent of continentaal fragment door te gaan.
Geologen hadden al besloten dat Nieuw-Zeeland en Nieuw-Caledonië voldeden aan de eerste drie criteria. Het zijn immers grote eilanden die uitsteken boven de oceaanbodem, geologisch divers zijn qua rotstypen en die bestaan uit dikkere en minder compacte korst.
Dit deed Luyendyk destijds besluiten het gebied Zeelandië te noemen en de regio als continentaal te omschrijven - het werd immers beschouwd als een verzameling microcontinenten en stukjes van voormalige continenten.
Volgens de auteurs van de nieuwe studie zagen geologen het vierde criterium (is het gebied groot en aaneengesloten genoeg om een eigen 'identiteit' te hebben) - altijd over het hoofd. Onopzettelijk weliswaar, want op het eerste gezicht lijkt Zeelandië gefragmenteerd.
De nieuwe studie toont echter met recente en gedetailleerde satellietgegevens van verhogingen en verdiepingen van de oude zeebodem aan dat Zeelandië wel degelijk een geheel is. De data doen vermoeden dat Zeelandië ongeveer net zo groot is als het Indiase continent - groter dan Madagascar, Nieuw-Guinea, Groenland of andere stukken aardkorst.
"Als de verhoging van het aardoppervlak op dezelfde manier in kaart was gebracht als het oppervlak van Mars en Venus (waar geen ondoorzichtige oceanen zijn), dan zou Zeelandië al veel eerder geïdentificeerd zijn als een Aards continent."
Het geologische venijn zit 'm in de staart
In hun artikel wijzen de auteurs wijzen er overigens op dat India weliswaar groot genoeg is om een continent te zijn - wat het lang geleden waarschijnlijk ook was - maar dat het nu bij Eurazië hoort omdat het erop botste en eraan vast is blijven zitten.
Dat is nog niet gebeurd met Zeelandië. Ons nieuwste continent wordt nog steeds van Australië gescheiden door de 25 kilometer brede Cato trog.
Zeelandië zelf wordt in een noordelijk en een zuidelijk segment verdeeld door twee tectonische platen: de Australische en Pacifische Plaat. Ook hierdoor lijkt Zeelandië op het eerste gezicht eerder op een verzameling continentale fragmenten dan op een geheel.
Hoewel Arabië, India en delen van Centraal-Amerika soortgelijke breuklijnen hebben, worden zij toch beschouwd als delen van grotere continenten. "Ik kom uit Californië, waar een breuklijn doorheen loopt," aldus Luyendyk. "Over miljoenen jaren grenst West-Californië aan Alaska. Betekent dit dat het niet bij Noord-Amerika hoort? Nee dus."
Volgens de onderzoekers is Zeelandië opgebouwd uit dezelfde stukken aardkorst als die van Gondwana en migreerde het op dezelfde manier als Antarctica en Australië.
Vandaag de dag is nog maar 5 procent van Zeelandië zichtbaar, geen wonder dat het zo lang duurde voor het ontdekt werd.
Luyendyk denkt dat de ontdekking niet louter en wetenschappelijk curiosum is, maar serieuze implicaties zal hebben: "De mogelijke economische gevolgen zijn helder: welk deel van Zeelandië hoort bij Nieuw Zeeland en welk niet?"
In verschillende VN-verdragen worden continentale criteria gehanteerd waarmee stukken zee - en de zich daaronder bevindende bodemschatten - aan landen worden toegewezen. In theorie zou Nieuw-Zeeland nu aanspraak kunnen maken op een schat aan fossiele delfstoffen en mineralen voor haar kusten. En datzelfde zou voor Frankrijk gelden, Nieuw-Caledonië is immers Frans overzees gebied.
