De Britse krant The Times meldde maandag dat de Britse regering voorbereidingen treft voor een tweede Schotse referendum over onafhankelijkheid. Hiermee zou de regering van Theresa May anticiperen op het Schotse voornemen voor nog eens zo’n volksraadpleging, als de Britse regering in maart de procedure voor het vertrek uit de Europese Unie in gang zet.
Gaat dat echt gebeuren, een tweede referendum over de Schotse onafhankelijkheid? En wat zou dat dan betekenen? Lees hieronder in pakweg vijf minuten de belangrijkste zaken van het Schotse voornemen.
Ik dacht dat Schotland al had gestemd over onafhankelijkheid?
Klopt. Het eerste Schotse referendum over onafhankelijkheid vond plaats in 2014. Het kamp dat binnen het Verenigd Koninkrijk wilde blijven, won met een meerderheid van 55 procent, tegen 45 procent die stemde voor onafhankelijkheid.
De SNP zei toch dat het eerste referendum definitief zou zijn?
Dat was het standpunt van de Schotse National Partij (SNP). In de aanloop naar het referendum zei de toenmalige Schotse SNP-premier Alex Salmond: “Dit is een kans voor Schotland die zich eens per generatie voordoet. Misschien zelfs één keer in een mensenleven.”
Hij suggereerde toen ook dat het volgende referendum waarschijnlijk pas over een jaar of achttien zou plaatsvinden. “De vorige constitutionele referenda in Schotland waren in 1979 en in 1997. Dat is wat ik bedoelde met een generatie”, zei hij.
Wat is er veranderd?
Twee dingen. Door het Britse EU-referendum ziet Schotland zich gedwongen ook uit de Europese Unie te stappen, als onderdeel van het Verenigd Koninkrijk, terwijl een groot deel van de Schotse stemmers vóór een verblijf in de EU stemde.
De tweede factor is het besluit van de Britse premier May om te kiezen voor een harde Brexit en om de Europese interne markt te verlaten. In haar manifest uit mei vorig jaar, zei de Schotse Nationale Partij dat "het Schotse parlement het recht zou moeten hebben om een ander referendum te houden...als er een significante kans aanwezig is dat de omstandigheden anders zouden zijn in 2014, zoals dat Schotland tegen haar wil uit de EU zou worden gehaald."
Schotland vindt dat dat nu het geval is.
Dus krijgen we een nieuw referendum?
Misschien wel, misschien niet. De Schotse premier Nicola Sturgeon trof afgelopen zomer alvast voorzorgsmaatregelen voor een tweede referendum. Ze hield een peiling onder de Schotten over de wenselijkheid van een tweede referendum.
Wat hoorde ze?
De respons was gemengd. Recente peilingen leerden dat de Schotten verdeeld zijn over een tweede referendum in de komende jaren, met een kleine meerderheid vóór zo'n raadpleging. Maar, er zijn ook signalen dat de Brexit grote invloed kan hebben op het standpunt van de Schotten. Toen onderzoeksbureau Panelbase respondenten vertelde dat het niet mogelijk is om zowel onderdeel van het Verenigd Koninkrijk als de EU te zijn, gaven meer mensen aan liever het Verenigd Koninkrijk te verlaten dan erin te willen blijven.
Dus nu is er een meerderheid voor onafhankelijkheid?
Nee. Want toen de vraag gesteld werd of Schotland onafhankelijk moest worden, zei een meerderheid vóór lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk te zijn. Sterker, recente peilingen laten dezelfde verhoudingen zien als vlak voor het laatste referendum over onafhankelijkheid.
Kan de SNP een nieuw referendum uitroepen?
Nee. Daarvoor moet eerst toestemming komen van de Britse regering, via een 'section 30 order'.
Wat is een 'section 30 order'?
Dat betekent een overdracht van de macht aan de Schotse regering van zaken waar normaal gesproken het Britse parlement in Westminister over gaat. De recht om een referendum uit te schrijven is één van de bevoegdheden van het Britse parlement.
Gaat premier Theresa May die macht overdragen?
Dat weigert ze te zeggen. Toen maandag werd gevraagd of Downing Street een veto zou uitspreken over een tweede onafhankelijkheidsreferendum, zei een woordvoerder tegen Business Insider: "Het gaat niet om de vraag of een nieuw referendum mógelijk is, maar of het nódig is. Het antwoord op die laatste vraag is nee."
Maar op de vraag of Downing Street een veto zou uitspreken, was het antwoord: "We gaan niet koffiedik kijken."
Maar ze gaan toch zeker geen veto uitspreken?
Dat lijkt onwaarschijnlijk. Als de democratisch gekozen regering van Schotland een referendum wil, zou het politieke zelfmoord zijn als de Britse regering dat zou blokkeren. De Britse regering heeft niet alleen weinig wettelijke gronden om dat te doen, maar met zo'n weigering riskeert de regering dat als het zelf eens een referendum wil houden, ze op weinig steun van het volk kan rekenen.
Het feit dat Downing Street weigert te zeggen - zowel officieel als officieus - of de regering een referendum zou blokkeren, suggereert dat ze dat niet van plan is. Wat de Britse regering kan doen is instemmen met een Schots referendum, maar onder de voorwaarde dat dat plaatsvindt nadat het VK de EU heeft verlaten.
Maar gaat Schotland een referendum houden?
Dat blijft onduidelijk. De eerste minister van Schotland, Nicola Sturgeon, stelde aanvankelijk een compromis voor waarbij een referendum ontlopen kan worden als het VK onderdeel blijft van de Europese interne markt.
Maar, sinds de opstelling van de Britse regering om voor een harde Brexit te gaan, zegt Sturgeon dat de kans op een tweede referendum groter is. Sturgeon is overigens nog niet heel duidelijk geweest over haar plannen om een referendum af te kondigen.
Zou Schotland nu voor onafhankelijkheid kiezen?
Momenteel zijn er weinig veranderingen in de peilingen sinds de laatste keer dat er een referendum werd gehouden. De hoop van sommigen in de SNP dat de Brexit ervoor zou zorgen, dat er meer steun zou komen voor onafhankelijkheid is nog niet uitgekomen. Dat kan uiteraard veranderen als de Brexit-onderhandelingen van start gaan en het vertrek uit de EU dichterbij komt.
Maar, dezelfde economische argumenten vóór een verblijf in het Verenigd Koninkrijk die golden in 2014, gelden nu nog steeds en misschien zelfs meer door de Brexit. Recente cijfers tonen aan dat de handel tussen Schotland en de rest van het Verenigd Koninkrijk vier keer groter is dan de handel tussen Schotland en de EU.
De Brexit zou de angst van de Schotten om het Verenigd Koninkrijk te verlaten weleens kunnen versterken, in plaats van andersom.
