De grote crisissen en nieuwsgebeurtenissen van het afgelopen jaar zijn een voorbode van wat er in 2017 komen gaat.
De nieuwe realiteit van een EU zonder Verenigd Koninkrijk, een vastgoedmagnaat zonder bestuurlijke ervaring als Amerikaanse president, de voortdurende financiële crisissen in Griekenland en Italië, en de onrust in het Midden-Oosten hebben direct invloed op onze eigen verkiezingen in maart. En ook op die in Frankrijk in het voorjaar, die in Italië in de zomer en de Duitse verkiezingen in het najaar.
Door heel Europa staan anti-EU-, anti-immigratiepartijen zoals de PVV op winst. Tegelijkertijd zijn er – volgens de recentste Eurobarometer – nog altijd meer Europeanen die de EU steunen dan Europeanen die het samenwerkingsverband het liefst uiteen zien vallen.
Hier een vooruitblik op wat 2017 in petto heeft voor Europa.
Wat maakt 2017 zo’n bijzonder jaar?
Toevalligerwijs staan er overal in Europa belangrijke verkiezingen gepland. Met name drie verkiezingen zijn belangrijk: onze eigen verkiezingen in maart, de Franse presidentsverkiezingen in het voorjaar en de Duitse verkiezingen in het najaar.
Allereerst onze eigen verkiezingen. Hier gaat Geert Wilders aan de leiding in de peilingen met de belofte om het land te 'de-islamiseren'. Hoewel de PVV van Wilders al sinds 2005 aan de weg timmert, stond hij er zelden zo goed voor in de peilingen.
Een van Wilders' grootste politieke vriendinnen, Marine Le Pen van Front National, doet het ondertussen erg goed in Frankrijk. Mocht Le Pen inderdaad president worden, zou dat direct een van Europa's hardste eurosceptici aan het roer zetten van een van Europa's machtigste landen.
In Duitsland heeft bondskanselier Angela Merkel onlangs aangekondigd voor een vierde termijn te gaan, tot grote opluchting van de mensen op zoek naar een beetje vastigheid.
Maar Merkel heeft het de laatste tijd zwaar te verduren. Ze krijgt veel kritiek op haar - volgens critici iets te barmhartige - vluchtelingenbeleid. En de aanslag op een kerstmarkt in Berlijn werd uitgevoerd door een geradicaliseerde Tunesiër maakt het niet veel beter. Ook al is Merkel niet verantwoordelijk voor de bloedige terreurdaad, in de ogen van tegenstanders is een en een al gauw twee.
Het grootste gevaar komt voor Merkel in de vorm van Alternatieve für Deutschland, dat net als Front National en de PVV kritisch staat tegenover immigratie en open grenzen.
En ook in Italië zullen er waarschijnlijk in de zomer verkiezingen volgen. De ingrijpende wetsvoorstellen die oud-premier Renzi had voorgelegd in een referendum, werden begin december afgewezen. Renzi stapte vervolgens op, zoals hij vooraf had beloofd.
Wat de verkiezingen in Italië zullen brengen is nog moeilijk te zeggen, maar op het moment doet de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo het goed. Ook deze partij is anti-establishment en eurosceptisch.
En dan? Le Pen en Wilders aan het roer?
Laten we voorop stellen dat de Brexit en de overwinning van Trump aantonen dat opiniepeilers er af en toe behoorlijk naast kunnen zitten. Niets is dus zeker.
Desondanks is het niet zo eenvoudig voor Le Pen en Wilders om respectievelijk president of premier van hun land te worden.
In Frankrijk worden er meerdere rondes gehouden tijdens de presidentsverkiezingen. Dat betekent dat het op het einde zal gaan tussen twee kandidaten. De vraag is in dat geval of de politica een meerderheid voor zich kan winnen, of dat het merendeel van de kiezers toch voor een meer gematigde kandidaat gaat. Haar vader Jean-Marie Le Pen lukte het in ieder geval eerder niet, tijdens de verkiezingen in 2002.
De PVV doet het in de laatste peilingen beter de VVD van premier Mark Rutte. Er is dus een reële kans dat de PVV de grootste partij in de Tweede Kamer wordt.
Wilders heeft geen last van zo'n tweede ronde, maar heeft wel te maken met een politiek stelsel waar het gebruikelijk is om te werken met een meerderheidscoalitie. En bijna alle andere partijen hebben dat uitgesloten.
Tot voor kort was de VVD de enige grote partij die de PVV niet uitsloot, maar vorige week kwam daar verandering in toen fractievoorzitter Halbe Zijlstra in een interview (soort van) aangaf dat samenwerking met de PVV uitgesloten was. De VVD sluit in principe geen partijen uit, maar "inhoudelijk is de kans nul", aldus Zijlstra.
Merkel doet het, ondanks de aanzwellende kritiek, nog altijd goed. Haar partij gaat aan de leiding in de peilingen en de bondskanselier zelf is zelfs na tien jaar aan de macht nog altijd aardig populair.
Ook als ze niet aan de macht komen, hebben ze invloed.
Ook al zou Wilders geen premier worden, of Le Pen geen president, dan nog heeft Europa genoeg spanningen om mee te dealen.
Spanningen met Rusland lopen nog altijd op waardoor Europese leiders na tientallen jaren van bezuinigingen weer investeren in hun legers. Er wordt ook gesproken van een Europees leger. Dat de VS, de militaire steun en toeverlaat van Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, nu een leider heeft die vraagtekens zet bij de NAVO, helpt ook niet.
Ten zuiden van ons continent zorgt de onrust in het Midden-Oosten nog altijd voor een stroom aan vluchtelingen, die de open grenzen van Europa onder druk blijft zetten.
Maar ook problemen in Europa zelf, zoals de de financiële crisissen in Griekenland en Italië, of het vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie, zullen de agenda van 2017 blijven bepalen.
Al deze onderwerpen - vluchtelingen, geopolitieke spanningen, het leger, financiële crisissen - zijn vragen waar volgend jaar antwoorden op moeten komen. Le Pen, Wilders en hun gelijkgestemden in Europa bieden een aantal antwoorden waar veel mensen zich in kunnen vinden. Ook als deze partijen niet de grootste worden, zal deze groep kiezers op de een of andere manier tevreden moeten worden gesteld.
De afgelopen tien jaar hebben bovendien aangetoond dat politici ook genoeg invloed hebben zonder president, premier of de grootste te zijn. Ook als ze de verkiezingen niet winnen, blijven Le Pen en Wilders druk uitoefenen op 'de elite' en spreken ze nog steeds een grote groep mensen aan.
